SEVGİDƏN AÇILAN İLHAM YELKƏNİ

Ramiz Abdullayevin “ANA YURDUM MƏNİM AZƏRBAYCANIM” kitabına yazılmış ön söz

SEVGİDƏN AÇILAN İLHAM YELKƏNİ

Azərbaycan Yazıçılar və Azər­bay­can Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, “Abdulla Şaiq”, “Nəriman Nərimanov”, “Qızıl Qələm”, “Qı­zıl Bu­ta”, mükafatları laureatı, “XXI Əsrin Ziyalısı”, Fəxri adına və “Vətən Övladı” Qızıl medalına layiq görülmüş nəğ­məkar şair və istedadlı dramaturq Ramiz Abdullayev imzası ar­tıq ki­fa­yət qədər Azərbaycan oxucusuna tanışdır. İndiyənədək onun işıq üzü görmüş pyesləri, şeir kitabları bizə bunu deməyə əsas verir.

Bu gün isə Ramiz müəllim “Ana yurdum mənim Azərbay­canım!” adlı yeni şeirlər kitabı ilə siz oxucuların görüşünə gə­lir. Burada müəllifin yurd sevgisindən bəhs açan, ana yur­du­nu vəsf - tərənnüm edən misralarının, gözəlliyi tərifə çə­kən nümu­nə­lərinin sehrinə düşəcəksiniz, ülvi sevgi duy­ğu­la­rı­nın öz ilham yelkənini açdığının şahidi olacaqsınız. Bir sözlə, kitabdakı şeir­lərin hamısının bir ana qaynağı var - yurda sevgi, gözələ sevgi, gözəlliyə sevgi.

Adının sonluğu canla bağlıdır,
Şəhidlərdən axan qanla bağlıdır.
Dünyada şöhrətin şanla bağlıdır,
Ana yurdum mənim Azərbaycanım!

Bənddəki vurğuya fikir verək: Azərbaycan adlı məmləkə­timizin adındakı son heca “ can ” hissəciyi ilə bitir. Ramiz Ab­dul­layev bu ifadəni elə-belə, gəlişi gözəl mənada, daha doğru­su, təsadüfi hissəcik hesab etmir.
Ramizin şairanə qəribəliyi bu şeirdə buradadır ki, “can” tər­kibinə başqalarından fərqli şəkildə, təmamilə fərqli məzmun məz­mun verir. Bu məzmunun sirrini ikinci misrada barbaşa ifa­də edir: “Şəhidlərdən axan qanla ” bağlayır bu mənanı. (Baş­qa sözlə Azərbaycan kəliməsindəki “can” sözünü şəhid­lərin ca­nı ilə bağlayır.) Belə bir fikir hasilə gəlir ki, Azərbaycan adlı vətənimiz şəhidlərin canından axan qanla vətən yaşayıb, ya­şa­yır. Bəli, bu, doğrudan da, belədir, əgər torpaq uğrunda ölən olur­sa, o yurd, o torpaq vətən olur, vətən status qazanır. Bax, bi­zim vətənimiz, Azərbaycanımız da, uğrunda qurban ge­dən qəh­­­rəmanlarının, şəhidlərimizin al-qanı hesabına möv­cud olub, mövcuddur…
Bax, Ramiz Abdullayevin vətən sevgisi yuxarıdakı misra­ların ruhundan bu cür ifadə olunur, birmənalıdır.
Bax beləcə, vətən sevgisində bu cür saf və səmimi olduğu kimi, gözəllərə qarşı ilqarında, məhəbbətində də başqa cür is­rarlıdır, təmizdir.
“Güldür məni, gülsün o qara gözlərin, ey gül” misrası üs­tündə başlayan bir nümunədə də biz aşiqanə, lirik mövzunun sehrinə düşürük:

Safdır sənə olan bu eşqi-məhəbbət,
Qoyma ki, baxa gözləri gözəllərin, ey gül.
Ramiz, gedirəm mən görüşə yar ilə xəlvət,
Olmaz səbri-qərarı dözənlərin, ey gül.

Burada bir incə nüansa diqqəti çəkmək istərdik:

“qoyma ki, baxa gözləri gözəllərin, ey gül” misrası. Yəni li­rik aşiq obrazı öz sevgilisini qısqanır və həm də özünü öz sev­gilisinə qısqandırmaq məqsədilə: “qoyma mənə başqa gözəllər də baxsın, ey gül” deyə müraciət edir. Maraqlıdır ki, qısqanmaq hər bir sevən qəlb üçün təsir əlamətidir. Amma qısqandırmaq özü bir “kəşfdir”- yəni özünü istədiyinə qısqandırmaq istəyi artıq sevgidəki, eşqdəki ifrat saflığa dəlalət edən amildir. Bax, Ramiz Abdullayevin misralarından süzülən sevgi fərqi yoxdur, bu sevginin obyekti istər gözəl olsun, istər vətən olsun, istər təbiət olsun, beləcə pakdır və ifrat dərəcədə qısqanclıq doğuran saf sevgidir.
Yaxud da bir başqa nümunədə Ramizin sevgi anlayışına mü­nasibətinə fikir verək:

Bəlkə də bir qədər qəribə gələ,
Vardır min sevənin, birisi də mən.
Etiraf edənlər onlardı hələ,
Susub, lal-dinməzdi, ölüsü də mən.

“Susub lal-dinməzdi, ölüsü də mən.” Bir qədər qəribə mən­tiqlə ifadə edilsə də, məsələnin məğzi belə qoyulub ki, gözələ xitabən bildirilir ki, bu gözəlliyə valeh olub vurulanların biri də mənəm. Bununla gözəlin pərəstişkarlarının çox olduğu bil­di­rilir, yəni hədsiz gözəldir ki, bu qədər müştərisi, sevəni var, bunlardan biri də mənəm deyə etiraf edir.
İlk baxışdan düşünürsən ki, hə, nə olsun ki: “birisi də sən”. Amma digər iki misrada fikir tündləşdirilir, sevgisini açıb etiraf edənlər onlarladır, yüzlərlədir, amma susub, lal, dinməz olan­la­rı da var. Çünki əsl sevgi dilsiz olur, aşiq susub , lal, dinməz olur. Lakin bu susmağın içində daha susqun birisi var ki, o nəin­ki susub, lal olub, hətta “ölüb də” - ölü kimi lal olub. Bax, bu mübaliğə üsulundan müəllif yetərincə istifadə edib deyir ki, bu susanların “ölüsü də mən”əm. Ona görə növbəti bənddə bil­dirilir ki, hətta sözləri hüzurunda dayanıb, söyləmək üçün əzbər­ləsəm də, yenə də bu sevgi sözünü dilə gətirə bilmərəm.
Yekun bənddə isə Ramiz Abdullayev birbaşa açıqlayır ki:

Sənsiz bu dünyada buz tək donaram,
Etiraf etməkçün sənə sözümü.
İztirab, əzabdan heykəl quraram,
Sənə göstərməkçün eşqin özünü.

“Sənə göstərməkçün eşqin özünü.” Bəli, buz tək donub hey­kəlləşəcəyini dilə gətirir. “Eşqin özünü göstərmək üçün” sevgi yolunda çəkdiyi zillət və əzabdan “heykəl qurar”- heykələ dö­nər fədakar aşiq obrazı. Heykəl isə dinib-danışmaz, bu, məlum həqiqətdir.
Ramiz Abdullayev qəzəl janrına müraciət edəndə də təbii ki, gözələ olan ülvi sevgidən yanıqlı-yaralı bir aşiq fədakarlığı ilə bəhs edir.

Bir baxışı atəş yaxır, digər baxır çox sadəcə
Bəlkə də hiss etməyib, yaydan atır ox sadəcə…

Bir cümlə ilə başlayan “sadəcə” rədifli qəzəldə çox maraqlı bir səhnə təsvir olunub. Baxışın birindən sevgi atəşinin ələyib yağdığını göstərməklə, fikrindən sadəcə soyuqluq yağdığını ifadə etməklə, əslində bir təzad, kontrast yaradıb. Bu təzadlı qütblərin fonunda öz şairanə duyğularını daha emosianal tərzdə ifadə etməyə şans qazanır. Növbəti bir bənddə yazır ki:

Bir mələkdi, cənnəti tərk eyləyib gəlmiş bura
Heç kəsə bildirmədən məftun edir bax, sadəcə.

Müəllif sevdiyi gözəlin cənnəti tərk edib, insanların arasına gəlib girmiş huri mələk olduğunu iddia edir, özü də bu gözəl elə bir xoş simalı bəxtəvərdir ki, nə bu sirrini kimsəyə bəyan edir, nə də kimisə öz eşq oduna salıb yandırdığını büruzə verir.
Amma bu gözəlliyə məftun olub vurulan fədakar aşiq, məc­nun özünə qapılıb sevgi əzabını çəkir, özü də bu əzab ona görə həm də acıdır ki, bu dərdi içində xəlvəti çəkir və dərdini bölüb yüngülləşməyə özünə bir həmdərdi, sirdaşı da yoxdur.
Bax, Ramiz müəllimin qeyri-adi ifadə üsulları ilə dedik­lərin­dən bu məzmun üzə çıxır. Daha sonra isə bir yerdə qeyd edir ki:

Dünya ləzzət etməz idi, olmasa sən tək gözəl
Ver mənə ləzzət sonunda, çarmıxa tax sadəcə.

Yəni aşiq gözəlin yolunda nə qədər sevgi hicrində yanıb-qov­rulsa da, bundan kədərlənmir, əksinə belə qənaətdədir ki, be­­lə gözəl olmasa dünya adama dadsız, ləzzətsiz kimi görü­nərdi. Bax, aşiq fədakarlığını, özünü bu cür təzahür etdirir. La­kin sonda gözələ qovuşmağı arzulayıb, “məni çarmıxa çək­mək­lə bu dünyanın ləzzətini göstər” deyə iddia qaldırır. Əlbət­tə, bu iddia ikibaşlı mənaya yönləndirilir ki, aqil oxucu özü üçün burdan istər sufi-mistik mənanı, romantik sevgini qav­rayıb nəticə çıxarır, istərsə də sadəcə buradakı hərfi mənanın təsiri ilə dünyəvi eşqə qovuşmanın cismani ləzzət gətirəcəyini vərəvurd edib anlayır. Hər iki halda müəllif istər platonik sevgini, istərsə də həqiqi dünyəvi eşqi təbliğ, tərənnüm etməklə oxucuya bu dünyanın şirinliyini, sevib-sevilməli oldu­ğunu anladır.

Ramiz, Məcnun yada düşdü, vurğun oldum əlbəəl,
Durma artıq, sən zəhərdən dodağa yax sadəcə.

Məqtə beytdə isə sevgidə məcnunluq həddinə yetişdiyini dilə gə­tirir. Burada göründüyü kimi, müəllif yenə xəyalı-məc­nunanə eşqə meydan verir.
Ümumiyyətlə, Ramiz Abdullayevin arzularındakı sevgi anla­mında dünyəvi eşqlə sufiyanə eşqin təsvir tərənnümü paralel istiqamətdə düşünülür, yəni onun misralarında dərindən dü­şü­nü­­ləndə ikibaşlı mənalar özünü daha çox sezdirir: Bu sətirin üst qatından görünən real-həqiqi məna, bir də misranın alt ya­pısından boy göstərən məcazi məna.
Digər bir nümunədən aşağıdakı beytlərə dərindən diqqət etsək, dediyimizin təsdiqini görərik:

Nazı-qəmzən də mənim canıma dərman olsun
Əridək dərdi-qəmi, arzulara dönmək üçün
Cam gətir damlası bal tək, içi şərbət dolsun
Etiraz eyləməsən, tən yarıya bölmək üçün.

Bu beytlərdə fikrin həqiqi və məcazi məna çalarları müvazi şəkildə düşünülə bilər, hər bir halda sevgi qanadının yelkən­lə­ri­nin açılıb ilham pərilərini hərəkətə gətirdiyi açıq-aşkar duyulur.
Bir sözlə, Ramiz Abdullayev sevgi tərənnümçüsüdür, bu tə­rənnüm ifadəçisi olan lirik aşiq obrazı sənsən, mənəm, odur, bizik, bizim hər birimizdir; oxucularına sevgi duyğularını aşı­layan müəllifin isə pərəstişkarları həmişə var…
Başqa bir yerdə isə:
Tapmacaya dönüb çıxdın qarşıma,
Harda dolanıram, orda sən varsan,
-deyərək sevgilisini bir sehrli həyat tapmacasına bənzədir bə “bir bəla olmusan mənim başıma” - deyərək sevdiyinə ərkyana minnət qoyur. Əlbəttə ki, bu da bir cürə priyomdur, komp­limentdir ki, bunu da Ramiz müəllim özünəxas şəkildə işlədə bilir. Beləcə özünəxas deyimi, duyumu ilə Ramiz Ab­dullayev oxucularının üzünə bir sevgi dünyası açır.

Sevgi isə müqəddəsdir, bu müqəddəsliyə tapınanlar özləri də müqəddəsdirlər. Sevginiz qismətiniz olsun, əziz oxucularımız !

Ramiz Abdullayevin sevgi dünyası ilə üz-üzə qalıb onun yeni kitabını oxumaq da sizlərin ixtiyarınızdadır… Müəllifə isə uzun ömür, möhkəm cansağlığı və yeni-yeni yaradıcılıq uğur­ları arzulayırıq !..

Söhrab Tahir AZƏR-AZƏR,
Xalq şairi, Prezident təqaüdçüsü;

Mədəd ÇOBANOV,
Nyu- York Elmlər Akademiyasının akademiki,
Filologiya elmləri doktoru, professor.