Nurlan Kalıbekov və Qırğız ədəbiyyatının müasir inkişafı

Nurlan Kalıbekov, müasir Qırğız ədəbiyyatının tanınmış şairlərindən biridir. Onun yaradıcılığı, post-sovet dövründə Qırğız ədəbiyyatının inkişafına mühüm təsir göstərmişdir. N.Kalıbekov, həm də sosial və psixoloji məsələlərə dair dərin təhlilləri ilə seçilir. O, öz əsərlərində insan ruhunun və daxili aləminin mürəkkəbliyini, fərdlərin cəmiyyətlə qarşıdurmalarını və kimlik axtarışlarını ətraflı şəkildə araşdırır.
Nurlan Kalıbekov, XXI əsrin əvvəllərində Qırğız ədəbiyyatında özünəməxsus yeri olan bir sənətkardır. Onun yaradıcılığı, yalnız Qırğız ədəbiyyatının deyil, ümumiyyətlə müasir türk ədəbiyyatının inkişafında da mühüm rol oynayır. N.Kalıbekov, xüsusilə sosial problemləri və insanın daxili dünyasını dərinləşdirən əsərləri ilə tanınır. Onun əsərlərindəki başlıca mövzular arasında cəmiyyətin sosial və psixoloji təbəqələrinin qarşıdurması, fərdin daxili səyahəti və sosial ədalətsizliklərdən doğan həyati çətinliklər yer alır.
Nurlan Kalıbekov - müasir Qırğızıstan ədəbiyyatının əsas simalarından biri olaraq, yalnız poeziya sahəsindəki fəaliyyəti ilə deyil, həm də sosial və mədəni məsələlərə olan həssas yanaşması ilə tanınır. Onun yaradıcılığı Qırğızıstanın müasir ədəbiyyatına əhəmiyyətli bir töhfə vermiş və fərqli dövrlərdə yaşanan sosial, psixoloji və mədəni dəyişiklikləri poetik dillə ifadə etmişdir. Bu məqalə Nurlan Kalıbekovun həyatını və ədəbiyyata verdiyi töhfələri tədqiq edir, onun bədii irsinin müasir Qırğızıstanın ədəbi və mədəni mühitindəki əhəmiyyətini araşdırır.

Nurlan Kalıbekov, 1973-cü ildə Qırğızıstanın Akısk rayonunun Arkit kəndində doğulmuşdur. Ədəbiyyatla marağı kiçik yaşlarından başlayaraq, gənc yaşlarda şeir yazmağa başlamışdır. Orta məktəb təhsilini tamamladıqdan sonra, o, 1990-1992-ci illərdə müxtəlif işlərdə çalışmış, o cümlədən "Bişkek Poçtamptı" və "Qırğızavtomash" zavodlarında işləyərək, həyat təcrübəsi toplamışdır. Lakin 1996-cı ildə Qırğız Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsinə qəbul olaraq, ədəbiyyat və jurnalistikaya olan marağını daha da möhkəmləndirmişdir.
İki ildən sonra fəlsəfə üzrə magistratura təhsilini başa vurmuş və 1998-ci ildən etibarən Qırğız Dövlət Universitetinin Dini Tədqiqatlar Kafedrasında müəllim olaraq fəaliyyət göstərmişdir. Onun ədəbi yaradıcılığı elə bu dövrdən, xüsusilə sosial və psixoloji mövzuları işləyən şeirləri ilə daha geniş oxucu kütləsinə tanıdılmağa başlamışdır.
N.Kalıbekov, öz şeirlərində insanların daxili aləmini, həyatın məna axtarışını, sosial ədalətsizliklərə qarşı olan mübarizəni və milli kimliyin qorunmasını təsvir edir. Onun şeirləri sadə və aydın bir dildə yazılmasına baxmayaraq, dərin emosional yük və sosial-fəlsəfi mesajlar ehtiva edir. N.Kalıbekovun poeziyasında həyatın çətinlikləri, insanın cəmiyyətdəki yeri və özünü tapma mövzuları önə çıxır.
Şair, insan təbiətinin mürəkkəbliyini, cəmiyyətin yaratdığı təzyiqləri və şəxsiyyətin daxili mübarizəsini ön plana çıxarır. Eyni zamanda, onun şeirləri geniş sosial, mədəni və dini məsələləri özündə ehtiva edir. Bir çox əsərində Qırğızıstanın və ümumiyyətlə Orta Asiyanın sosial-iqtisadi inkişafını, milli kimliyin qorunmasını və ölkənin gələcəyinə olan ümidi şairanə bir şəkildə təqdim edir.
N.Kalıbekovun ədəbiyyata olan töhfəsi onun aktivliyi, xüsusilə gənc yazarlara dəstək verməsi ilə də diqqət çəkir. O, Qırğızıstanın müxtəlif ədəbi mühitlərində fəal iştirak etmiş və bir çox gənc yazarı birləşdirən «Nurbort» adlı təşkilatın rəhbəri olmuşdur. Bu təşkilat gənc yazarlara öz əsərlərini təqdim etmək və daha geniş oxucu kütləsinə çatdırmaq imkanı verir.
N. Kalıbekovun ən tanınmış əsərlərindən biri olan «Ata yurd» (A. Osmonov ilə birlikdə tərtib edilmişdir), Qırğız xalqının ənənələrini və müasir problemlərini birləşdirən bir əsər olaraq diqqət çəkir.
N. Kalıbekov, eyni zamanda, Qırğızıstanın mədəni inkişafı ilə bağlı da böyük fəaliyyət göstərmişdir. O, 1996-cı ildən etibarən Qırğızıstanın Yazıçılar Birliyinin üzvüdür və 2018-ci ildən bu qurumun rəhbəridir. Onun rəhbərliyi altında, Qırğızıstan Yazıçılar Birliyi ədəbi mühiti gücləndirmək və gənc yazarlara dəstək vermək məqsədilə müxtəlif tədbirlər və seminarlar təşkil edir.
Nurlan Kalıbekovun ədəbi fəaliyyəti, şeirindəki dərin fəlsəfi və sosial təhlilləri ilə müasir Qırğızıstanın poeziyasına mühüm töhfə vermişdir. Onun yaradıcılığı yalnız bədii və poetik cəhətləri ilə deyil, həm də sosial və mədəni mövzularla bağlı düşündürücü və çoxqatlı mesajları ilə geniş oxucu kütləsinə təsir etmişdir. N.Kalıbekovun əsərləri, gənc nəsillərə özlərini tapmaqda, kimlik məsələlərində və cəmiyyətin qarşısında duran çətinlikləri dərk etməkdə kömək edir. O, yalnız Qırğızıstan ədəbiyyatının deyil, ümumilikdə Orta Asiya ədəbiyyatının inkişafında əvəzsiz rol oynamaqdadır.
N.Kalıbekovun əsərlərində ən çox diqqət çəkən mövzu, insanın daxili mübarizələri və sosial şərtlər altında öz kimliyini tapmaq üçün apardığı mübarizədir. Onun əsərlərindəki qəhrəmanlar, adətən, məhdudlaşdırılmış şəraitdə özlərinə yol tapmağa çalışan insanlardır. Bu mövzular, N.Kalıbekovun həm fərdi, həm də sosial problemləri dərin psixoloji təhlillərlə təqdim etməsinə imkan verir.
Onun "Vaxt nədir?" şeiri özündə həyatın və zamanın dərin fəlsəfi anlamlarını daşıyan bir növ mülahizələri ehtiva edir. Bu şeir, həm məzmun, həm də forma baxımından zəngin bir poetik əsərdir. Şeirdə vaxtın təbiəti, insanın zamanla olan əlaqəsi və zamanın həyat üzərindəki təsiri incələnir. Şair vaxtı sadəcə bir ölçü vahidi kimi deyil, həm də fəlsəfi bir fenomendir ki, onun özünəməxsus bir mənası vardır. Şeirin hər bir misrası, zamanın sürətini və insanın həyatını necə formalaşdırdığını şüurlu şəkildə izah edir.
Şeir «Vaxt nədir?» sualı ilə başlayır. Şair zamanın dəyərini bərabərsiz bir şəkildə hiss edir və onun sonsuzluğunu, azlığını və çoxluğunu özünəməxsus bir şəkildə tərənnüm edir. Şeir, insanın həyatını davamlı şəkildə keçirməkdə olduğu, amma zamanın hər zaman ona yaxınlaşdığı bir hissi yaranır.
«Vaxt nədir?» sualı ilə verilən fəlsəfi nəzəriyyə, zamanın insan həyatının axışına təsirini araşdırır. Şeirdə zamanın təkcə bir ölçü deyil, həm də həyatın təkcə fiziki deyil, həm də ruhani bir hissəsi olduğu vurğulanır.
Şeirdə zamanın ikiqat hərəkəti vurğulanır - bir tərəfdən hərəkət edən və dəyişən bir zaman, digər tərəfdən isə zamanın əbədiliyi. Şair, zamanın həyatdakı dəyişikliklərlə olan əlaqəsini "tuproqda toý-toý bosib" və "tuproqda sirpanib" (“yerə basaraq və yerdə sürüşərək”) misraları ilə ifadə edir. Bu ifadə, zamanın hərəkətini, insanın bu hərəkətdəki kiçik bir təsiri kimi göstərir. İnsan vaxtın axışını nəzarət edə bilməz, amma onun içində öz yerini tapmağa çalışır. Bu misralar, zamanın və insanın bir-birinə qarşı olan mürəkkəb münasibətini təmsil edir.
Şeirdə zamanın simvolik bir "şüuru" olduğu fikri də mövcuddur. Zamanın hərəkətləri, onun sadə bir təzahürü kimi deyil, eyni zamanda həyatın təkrarlanan və dəyişən elementləri kimi göstərilir. Şair "zamanın əsli budur" dedikdə, zamanın qeyri-məhdud və təbiətinin dəyişkənliyini, qeyri-müəyyənliyini vurğulamaq istəyir.
Şeirdə həyatın da zamana bənzər şəkildə bir ardıcıl axış olduğu hiss edilir. Həyat və zaman arasındakı əlaqə, təbii ki, sonsuzluğa doğru gedir. Şairin deyimi ilə, "Vaqt men uchun osmon bilan erdir abadiy," burada zaman bir növ "əbədi" bir anlayış kimi qəbul edilir. Bu misra, zamanın varlığının və keçmişin birləşdiyi, gələcəyin isə bilinməyən bir məfhum olduğu fəlsəfi yanaşmanı təmsil edir.
«Vaxt nədir?» şeirində zamanın insan həyatına dair dərin bir mənası açılır. Şair, zamanın həyatın ölçüsü deyil, həyatın bir parçası olduğunu bildirir. Həyatın anlamını anlamağa çalışarkən, zamanın özünəməxsus ritmi və təbiəti ilə bir araya gəlinir. Şeir, zamanın dəyişkənliyini, təkrarlanmasını və insanın bu zaman içində özünü necə tapmağa çalışdığını nəzərdən keçirir.
Şeir həm də klassik poeziyanın modern dövrünə keçidini göstərir. Şair zaman və həyat anlayışını yalnız fiziki dünya ilə əlaqələndirmir, həm də mənəvi və ruhani bir səviyyədə əks etdirir. Burada fəlsəfi bir dərinlik var və hər bir misra insanın daxili aləmini əks etdirir. Bu mətn, zaman və həyat barədə geniş düşüncələrə, bir zamanlar itirilmiş hissləri və kədəri anlamağa yönələn bir nəzəriyyədir.
«Vaxt nədir?» şeiri, zamanın keçici və bərabərsizliklərini vurğulayan bir poeziya əsəridir. Zamanı, həm təbiət, həm də insan həyatının formalaşdığı bir mövzu kimi təqdim edən bu şeir, insanın zamanla olan əlaqəsini və onun həyatına necə təsir etdiyini çox dərindən araşdırır. Zamanın ölümsüz və sərhədsiz olması, bu şeirin fəlsəfi dərinliyinin əsas hissəsidir və oxucusuna həyatın keçici olmasına baxmayaraq, hər bir anın qiymətini anlatmağa çalışır.
Şairin "Bütünlük" şeiri, özündə fəlsəfi düşüncələr və metafizik anlamlar daşıyan bir poetik əsərdir. Bu şeir, zamanın və həyatın təbiətini dərk etməyə çalışan bir insanın düşüncələrini ifadə edir. Şair, həyatın bütövlüyünü, təbiətin vahidliyini və insanın bu dünya ilə əlaqəsini simvollar və metaforalar vasitəsilə izah edir. Şeir, bir tərəfdən insanın daxili dünyasını, digər tərəfdən isə kainatla olan münasibətini açmağa çalışır. Bu əsər, insanın mövcudiyyətini və kainatın sonsuzluğunu anlamağa yönəlmiş dərindən düşünülmüş bir fəlsəfi yansıma olaraq qiymətləndirilə bilər.
Şeirin əsas mövzusu bütövlük və təbiətin vahidliyidir. Şair, bu dünyada hər şeyin bir bütün olduğunu və hər şeyin öz yerində olduğunu qəbul edir. "Бу дунё бутунликдан ибораатдир мен учун" (Bu dünya bütövlükdən ibarətdir mənim üçün) misrası, şairin dünya və kainat barədəki geniş düşüncəsini açıq şəkildə ifadə edir. Burada bütövlük, heç bir ayrılığın olmadığı, hər şeyin bir-birinə bağlı olduğu bir anlayış olaraq təqdim olunur.
Şeirdə "туйнукдан тушган нурлар" (qazandan düşən işıqlar) və "барча хилқатлар нурга чўмади" (bütün varlıqlar işığa batdı) ifadələri, işığın bir növ təmizliyi, doğru yolu və ya ruhi vəziyyəti simvolizə etdiyini göstərir. İşıq, həyatın və yaradılışın işığı olaraq şairin həyat anlayışını əks etdirir. Bütün varlıqların işığa batması, hər şeyin bir-birinə bağlı olduğunu və kainatın harmoniyasını ifadə edir. Bu hissələr şairin insan həyatına dair müsbət bir yanaşmasını göstərir: bütün həyat formaları işıqla əlaqəlidir və bunlar bir bütöv təşkil edirlər.
Şeirdəki "оқинг оққа, қоранг эса қорага бор" (Ağı ağa, qaranlıq isə qaraya bürü) misrası, ikilik və ziddiyyətlərin qarşıdurmasını simvolizə edir. Bu ifadə, həyatın ziddiyyətli təbiətini, yaxşı ilə pis, işıq ilə qaranlıq arasında olan mübarizəni göstərir. Burada şairin verdiyi mesaj sadədir: hər şey öz yerindədir və hər şeyin bir məqsədi var. Ziddiyyətlər və bərabərliklər bütövlük içində bir yer tutur.
Şeirdəki "Жаннатга ошуфтанг жаннатга, дўзахга лойиҳинг дўзахга, бор, боравер!" (Cənnətə layiqi cənnətə, cəhənnəmə layiqi cəhənnəmə yolla!) ifadəsi, insanın əxlaqi vəziyyətini və həyatın sonrakı mərhələlərini düşünməyə sövq edir. Burada şair, həyatın mükafatlarını və cəzalarını nəzərə alaraq, hər kəsin öz seçimlərinin nəticəsi ilə üzləşəcəyini bildirir. Şairin həyat və ölüm haqqında verdiyi bu düşüncə, onun əxlaqi və fəlsəfi yanaşmasını ortaya qoyur.
"Мен иборатман бутунликдан" (Mən bütövlükdən ibarətəm) misrası, şairin öz şəxsiyyətini və mövcudiyyətini necə anladığını göstərir. Şair, bütövlük və kainatın bir hissəsi olaraq özünü hiss edir. Bu, insanın təbiət və kainatla birliyi haqqında dərin düşüncələrini əks etdirir. İnsan bir canlı olaraq dünyada öz rolunu və yerini anlamağa çalışır və hər bir insanın mövcudiyyəti, bu böyük bütövlüyün bir hissəsi olaraq qəbul edilir.
Şeirdə "Яратгувчиси қизиқ…" (Yaradıcısı maraqlıdır…) ifadəsi ilə, şair həyatın yaradılışını və bu yaradılışın mənasını düşünür. Bu cümlə, şairin təbiətin və həyatın yaranışına dair marağını, kainatın sonsuzluğunu və əbədi yaradılışını aydınlaşdırmaq istəyini göstərir. Yaradıcının maraqlılığı şairin mövcud həyatını anlamaya çalışarkən, onun ilahi bir güc tərəfindən idarə edildiyini qəbul etməsi ilə əlaqəlidir.
"Bütünlük" şeiri, həyatın və kainatın mənasını, insanın daxili aləmi və təbiətlə olan əlaqəsini fəlsəfi və metafizik bir dildə təqdim edir. Şair, bütünlük anlayışını və zamanın axışını müzakirə edərkən, həyatın müxtəlif mərhələləri və insanın bu mərhələlərdəki vəziyyətini aydınlaşdırır. İşıq və qaranlıq arasındakı qarşıdurma, həyatın ziddiyyətləri və bir-birinə bağlı olan elementlər kimi təqdim edilir. Şeir, insanın həyatını anlamağa çalışan fəlsəfi bir əsər olaraq, oxucuya həyatı və mövcudiyyəti dərindən düşünmə imkanı verir.
"Peyğəmbərlər" şeiri, müasir düşüncələrin, mistik və dini fəlsəfələrin bir araya gəldiyi dərin məzmunlu bir əsərdir. Şair burada müxtəlif mücərrəd fikirlər və ideallar üzərində dayanan məzmunu ilə oxucusunu həm daxili dünyasını, həm də bütöv bəşəriyyətin mənəvi və əxlaqi mövqeyini düşünməyə vadar edir. Şeirə adını verən "Peyğəmbərlər", əsərin mərkəzi xəttini təşkil edir və onların simasında həyat yolunda insanlığa örnək olan insanlar təsvir olunur.
Şeir, müqəddəs şəxsiyyətlərə və onların həyatına olan hörməti ifadə edən bir tərzdə yazılıb. Məqsəd, peyğəmbərlərin uca şəxsiyyətlərini tərənnüm etmək, onların göstərdiyi yolda addımlamağı təklif etməkdir. Şair, peyğəmbərlərin həyatını öz daxili dünyasına və həyat yoluna nümunə olaraq qəbul edir və onları öz həyatında örnək götürür.
"Абадий шон-шарафлар, сиздай улуғ зотларга" (Əbədi şan-şərəflər olsun sizdəki uca zatlara) misrası ilə başlayır və şair burada peyğəmbərlərin həyatlarını örnək göstərərək, onlara duyduğu sonsuz sayğıyı dilə gətirir. Bu, insanın öz həyatını, öz daxili ruhunu formalaşdırarkən dini şəxsiyyətlərin və ya böyük öndərlərin yolunu izleməsinin vacibliyini vurğulayan bir fikirdir.
Şeirin mərkəzində yer alan bu xüsusiyyət, şairin peyğəmbərlərə qarşı olan hörmətini və özünün təvazökar duruşunu ifadə edir. O, öz mövqeyini aydın şəkildə göstərir: "Бирингизни иккинчингиздан устун қўймам" (Birinizi digərinizdən üstün tutmaram), burada şair həm insanlara olan münasibətini, həm də özünün yerini müəyyən edir. Bu, böyük ruhani şəxsiyyətlərə olan ehtiramın, eyni zamanda insanın öz yerini dərk etməsinin əhəmiyyətini göstərir.
Şair burada daha sonra "Сизлардан олгум улгу" (Sizlərdən öyrəndiyim örnəkdir) ifadəsini işlədir və peyğəmbərlərin həyatını, həm əxlaqi, həm də mənəvi cəhətdən insanlara nümunə olaraq təqdim edir. Burada şairin məqsədi, insanların həyatında hər zaman uca idealları, doğru yolu və əxlaqi dəyərləri izləməsinin vacibliyini vurğulamaqdır.
Şeir həm də bəşəriyyətin mənəvi yardımını və bir-birinə olan bağlılığını ifadə edir. "Мен қийналсам, ғамга чулғансам, тайёр турасизлар ёрдам беришга" (Əgər çətinlik yaşasam, darıxsam, sizlər yardıma hazır olacaqsınız) misrası ilə şair insanın bir-birinə olan məsuliyyətini göstərir. Peyğəmbərlərə olan bu ehtiram, həm də onların insanlara yardım etməsi və dəstəkləməsi baxımından dərin mənalar daşır.
Şeirin bu hissəsində şair, öz müstəqil və azad şəxsiyyətini nümayiş etdirir. O, "Мен ҳеч кимнинг йўлин тўсмасдан, Ва ҳеч кимга тақлид қилмасдан, Ўз йўлимда кетяпман" (Mən heç kimin yolunu bağlamıram, heç kimi təqlid etmirəm, öz yolumda gedirəm) ifadəsi ilə özünün azad iradə ilə qərar verdiyini və yalnız öz daxili səsini izlədiyini bildirir.
Şeir, yalnız dini və mənəvi idealların təbliği ilə kifayətlənməyib, həm də poeziyanın və ədəbiyyatın əhəmiyyətini vurğulayır. Şair, öz həyatını və düşüncələrini poeziya vasitəsilə ifadə edir və şeirin necə bir güc olduğunu, insanların mənəvi azadlıq və düzgünlük axtarışında necə təsirli ola biləcəyini göstərir. "Мен эккан бу кўчатлар, Айлангайдир бир боғга. Улар бир кун айланар, Шеъриятнинг боғига…" (Mənim əkməkdə olduğum bu toxumlar bir bağa çevriləcək. Bir gün onlar şeir bağını təşkil edəcək…) misrası, şeir və poeziyanın gücünü, həyatın mənəvi zənginliyini aşılama potensialını göstərir.
"Peyğəmbərlər" şeiri, insanın mənəvi inkişafını, əxlaqi ideallarını və dini şəxsiyyətlərə duyduğu hörməti ifadə edən dərin fəlsəfi məzmun daşıyan bir əsərdir. Şair, həyatın mənəvi yönünü, əxlaqı və poeziyanın gücünü oxucuya aşılayır. Şeir, insanın özünə və ətrafındakı dünyaya olan münasibətini yenidən nəzərdən keçirməyə sövq edir və hər bir oxucuda həm dini, həm də mənəvi inkişaf istiqamətində düşüncə yaradır.

Ümumiyyətlə, N. Kalıbekovun yazdığı əsərlər, cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrinin qarşılaşdığı sosial problemləri açmaqla yanaşı, bu problemlərin həlli yollarını da təklif edir. Şair, insanları yalnız fərdi olaraq deyil, həm də cəmiyyətin bir parçası kimi təqdim edir.
N.Kalıbekovun əsərlərində cəmiyyətin ənənəvi strukturlarının insan həyatına necə təsir etdiyini və bu təsirlərin insanların daxili dünyasında necə qarşılandığını əks etdirir.
Nurlan Kalıbekov müasir Qırğız ədəbiyyatının ən önəmli simalarından biridir. Onun əsərləri, yalnız bədii cəhətdən deyil, həm də sosial və psixoloji dərinliyi ilə diqqət çəkir. N.Kalıbekov, insanın daxili aləmini, cəmiyyətlə qarşıdurmalarını və kimlik axtarışını araşdırarkən, oxuculara həyatın mürəkkəbliyini, sosial təzyiqləri və fərdi mübarizələri tanıdır. Onun əsərləri, Qırğız ədəbiyyatının sosial reallığını, insan ruhunun dərinliklərini və müasir cəmiyyətin problemlərini əks etdirən vacib ədəbiyyat nümunələridir.

MƏLAHƏT BABAYEVA,
“TURAN” İnformasiya Mərkəzinin
– Turan.info.az saytının redaktoru,
ADPU-nun dosenti,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru,
AYB-nin və AJB-nin üzvü


ZiM.Az

.