Xasiyyət Rüstəm (Xosiyat Rustamova) - 1971-ci ildə Özbəkistanın Namangan vilayətinin Olmos kəndində doğulmuş tanınmış şairə, tərcüməçi və ssenaristdir. O, 1993-cü ildə Daşkənd Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsini bitirmiş və 2003-cü ildə Özbək Filologiyası üzrə Ali Ədəbiyyat Kursunu tamamlamışdır. Ədəbiyyat sahəsindəki fəaliyyəti ilə yanaşı, Xasiyyət Rüstəmova 1993–1997-ci illərdə "Dan ulduzu" qəzetində çalışmışdır. 2015-ci ildən etibarən "Kitob Dunyosi" (Kitab Dünyası) qəzetinin baş redaktoru və Əlişir Nəvai adına Daşkənd Dövlət Dillər Universitetində müstəqil tədqiqatçı olaraq fəaliyyət göstərir. Özbəkistan Respublikasının "Şöhrət ordeni" laureatıdır.Xasiyyət Rüstəm, yalnız Özbəkistanda deyil, beynəlxalq aləmdə də tanınmış bir yazardır. O, 2015-ci ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü seçilmiş və 2017-ci ildə AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu tərəfindən "Özbəkistan ilə Azərbaycan arasında ədəbi və elmi əlaqələrin inkişafındakı xidmətlərinə görə" fəxri fərmanla təltif edilmişdir.
Bundan əlavə, Rüstəm 2012-ci ildə Türkiyənin Bursa şəhərində keçirilən beynəlxalq şeir müsabiqəsinin qalibi olmuşdur. 2015-ci ildə isə Azərbaycan Mikayıl Müşfiq Mükafatı ilə təltif edilmişdir. Bu mükafatlar, onun ədəbiyyata olan töhfələrinin beynəlxalq səviyyədə qiymətləndirildiyini göstərir.
Xasiyyət Rüstəmin poeziyasında ən çox rastlanan xüsusiyyətlərdən biri, onun insanın daxili dünyasına və sosial mühitinə olan dərin baxışıdır. O, şeirlərində həyatın çətinliklərini, insanın daxili mübarizələrini və sosial ədalətsizlikləri poetik şəkildə təqdim edir. “44 gün” - Xasiyyət Rüstəmovanın yazdığı məqalə, gündəlik və dastandan ibarət kitabdır. Kitabın əsas mövzusu Azərbaycan və Ermənistan arasında 44 günlük müharibəyə həsr olunub. "44 gün" kitabında, müharibənin gətirdiyi ağrılar və itkilər, "göy üzündəki buludlar" kimi təsvir edilir, bu da oxuculara müharibənin təsirlərini daha dərindən hiss etməyə imkan verir.
Xasiyyət Rüstəmovanın lirikasında əsas xüsusiyyətlərdən biri, təbiət və insan emosiyalarının birləşməsi, metaforik zənginlik və emosional dərinlikdir. Onun şeirləri əsasında aydın görünür ki, şairə insanın daxili aləmini, sevgi və ayrılıq duyğularını poetik dil vasitəsilə ustalıqla ifadə edir. Onun yaradıcılığı, həm vizual təsvir, həm də psixoloji realizm baxımından oxucuya dərin emosional təcrübə yaşadır. Xasiyyət Rüstəmovanın şeirləri müasir özbək poeziyasında lirikanın zənginliyini nümayiş etdirən nümunələrdəndir.
Xasiyyət Rüstəmovanın “Leyli ağaclar” şeiri, sevgi və təbiətin poetik birləşməsini əks etdirir. Şeir, aşiq bir ruhun duyğularını təbiət elementləri ilə ifadə edərək oxucuda həm emosional, həm də vizual təsir yaradır.
“Bir gün söyüd belə Məcnuna dönər” misrası, sadə bir ağacın belə aşiq bir varlığa çevrilə biləcəyini vurğulayır. Bu metafora, sevginin universal və transformativ gücünü göstərir.
“Yıxmaz gövdəsini dəli küləklər,
Aşiq sevdasıyla göylərdə uçar”.
-misralarında təbiət hadisələri (külək, gövdə, göy) insan emosiyaları ilə bağlanır. Bu, şairənin əsərlərində tez-tez rastlanan üslub xüsusiyyətidir, təbiət və insan ruhunun paralel təsviridir. Şeirdəki “Cavabsız qoyarlar suallarını” və:
“Amansız quşlarmı almış əlindən
Leyli ağacının xəyallarını?..”
-misraları, aşiqin həsrət və kədərini açıq şəkildə ifadə edir. Bu, oxucunu şeirin duyğusal atmosferinə dərindən cəlb edir. Leyli ağacı, yalnız təbiətin bir elementi deyil, həm də aşiqin xəyallarını, arzularını və sevgisini simvolizə edir. Quşlar və külək isə bu xəyalların ətraf mühitlə qarşılıqlı təsirini göstərir.
“Leyli ağaclar” şeiri Xasiyyət Rüstəmovanın poetik dünyasının əsas xüsusiyyətlərini – təbiət və insan emosiyalarının vəhdəti, simvolik metaforalar və dərin emosional ifadəni – nümayiş etdirir. Bu şeir, oxucunu həm vizual, həm də duyğusal səviyyədə təsirləndirir və şairənin sənətkarlığını açıq şəkildə ortaya qoyur.
“X. Rüstəmovanın “Leyli ağaclar” şeiri sevgi və təbiətin poetik vəhdətini əks etdirir. Şairə, “Bir gün söyüd belə Məcnuna dönər” misrası ilə sevginin universal gücünü metaforik dildə göstərir. Təbiət elementləri – göy, külək, quş – insan emosiyaları ilə paralel işlənir, bu isə şeirin vizual və emosional təsirini gücləndirir. “Leyli ağacı” simvolu, aşiqin xəyallarını və arzularını ifadə edir, quşlar isə bu xəyalların ətraf mühitlə qarşılıqlı təsirini göstərir.
“İmtina” şeiri, ayrılıq sonrası ruhi boşluğun poetik təsviridir. “Səndən ümidimi üzmüşəm artıq” misrası lirik qəhrəmanın şüurlu şəkildə keçmiş sevgidən ayrılma qərarını göstərir. Şeir, qadın lirikasının passiv kədər anlayışından fərqli olaraq, daxili müqavimət və qətiyyət mövqeyini nümayiş etdirir. Metaforik ifadələr və emosional dərinlik oxucunu şeirin ruhuna dərindən cəlb edir.
Xasiyyət Rüstəmovanın “İmtina” şeiri onun lirikasında kədər, məğrurluq və daxili qətiyyətin sintez olunduğu nümunələrdəndir. Bu şeir onun poetik dünyasında qadın duyğusunun həm incə, həm də qətiyyətli tərəflərini göstərən nümunələrdəndir. Bu şeir bir növ daxili mübarizənin, kədər içindəki dirənişin poetik ifadəsidir.
Şeir ayrılıqdan sonrakı ruhi boşluğun, amma eyni zamanda insanın özünü toparlama və duyğusal azadlığa can atma halının poetik təsviridir. Lirik qəhrəman artıq ağlamaq istəmir, keçmişə qayıtmır və duyğularını sükutla qorumağa çalışır:
“Ağlamaq istərəm, amma ki, çox gec,
Sənə dərdlərimdən vermərəm xərac.”
Burada “xərac” sözü metaforik yüklüdür – sanki keçmiş sevgiliyə emosional vergi verməmək, yəni artıq onun təsirindən çıxmaq istəyi ifadə olunur.
Şeir boyunca bədii kontrastlar və simvolik obrazlar diqqət çəkir:
“Köksünə quş belə sığmayan ağac!”
Bu misra sevginin sığışmadığı, səmimiyyəti itmiş bir qəlbin obrazıdır. “Ağac” burada bədii simvoldur – bəzən sevgini daşıya bilməyən, soyuq və cansız bir ürəyin timsalına çevrilir.
X.Rüstəmovanın dilində sadəliklə dərinlik birləşir: mürəkkəb fəlsəfi fikirlər belə konkret bədii obrazlar vasitəsilə ifadə olunur. Şairə bu şeirdə qadın lirikasının klassik passiv kədərindən fərqli olaraq, aktiv bir “imtina” – yəni duyğusal müqavimət mövqeyi nümayiş etdirir:
“Səndən ümidimi üzmüşəm artıq, –
Ruhum sənə gələn yolu unudub.”
Burada artıq hissin yoxluğu deyil, onun şüurlu şəkildə tərk edilməsi ön plandadır. Bu da X.Rüstəmovanın yaradıcılığında qadının emosional müstəqilliyinin, daxili gücünün ifadəsi kimi dəyərləndirilə bilər.
“İmtina” şeiri Xasiyyət Rüstəmovanın lirikasında insanın daxili aləmini, emosional keçidlərini ustalıqla ifadə edən nümunələrdəndir. Bu əsərdə şairə ağrının içindən iradə doğurur – sükutun içində qətiyyət, kədərin içində azadlıq tapır.
Şairin “Məgər az idimi…” şeiri zamanın ötüb keçməsi və yaddaşın gətirdiyi emosional yük haqqında fikirlərdən ibarətdir. “Siyah saçlarım da indi bəyaz qar…” misrası, həyatın sürətlə keçdiyini və yaşlanmanın gətirdiyi gerçəkləri simvolizə edir. Yuxu və real həyat qarşıdurması insanın arzu və reallıq arasında qalan daxili vəziyyətini göstərir. Şeir, keçmişlə barışmaq və ruhi azadlıq mövzusunda poetik düşüncələr yaradır.
Xasiyyət Rüstəmovanın bu şeiri onun poetik dünyasının dərin psixoloji qatlarını açan nümunədir. Burada keçmişin ağrısı, zamanın ötüb getməsi və yaddaşla bağlı duyğular poetik dillə ifadə olunur. Şeir, zaman və yaddaşın insana gətirdiyi tənhalığın təsviri üzərində qurulub. Lirik qəhrəman öz həyatının ağrılarını, gəncliyin keçiciliyini və taleyin gətirdiyi ağırlığı dərk edir:
“Məgər az idimi çəkdiyim çilə,
Siyah saçlarım da indi bəyaz qar…”
Burada “bəyaz qar” həm yaşlanmanın, həm də həyatın soyuq reallıqlarının simvoludur. Şairə, zamanın ötüb getməsini təbiət obrazı ilə birləşdirərək oxucuda həm vizual, həm də emosional təsir yaradır.
X.Rüstəmova bu şeirdə yuxunu həm bir arzu, həm də bir ağrı mənbəyi kimi təqdim edir:
“Səni yuxularda görməyim belə
Yəqin ki, aləmə aşikar olar.”
Burada “yuxuda görmək” sevginin real həyatda baş tuta bilmədiyini göstərir. Amma həmin yuxu həm də qəlbin gizli ehtiraslarının ifadəsidir – bir növ ruhun üsyanı, amma səssiz şəkildə.
“Qərib bir həyəcan könlümü sarmış,
Xoşbəxt olduğuma inanmaram mən.”
Bu misralarda daxili ziddiyyət özünü göstərir: lirik qəhrəman xoşbəxtlik duyğusunu belə inamsızlıqla qarşılayır. Bu, sevgi travması, həm də həyatın gətirdiyi emosional yorğunluğun ifadəsidir.
“Bilmirəm nə edim… Sabah olmamış
Bütün yuxuları silimmi görən?..”
Şairə burada yuxudan, xəyaldan imtina etməklə sanki öz keçmişinə vida etmək istəyir. “Yuxuları silmək” ifadəsi həm ruhi azadlıq, həm də unudulmaq istəyi kimi yozulur. Bu final, X.Rüstəmovanın yaradıcılığında tez-tez rast gəlinən mövzu – duyğusal təmizlənmə və sükutla sağalma prosesinin poetik ifadəsidir.
“Məgər az idimi...” şeiri Xasiyyət Rüstəmovanın poetik üslubunun mühüm xüsusiyyətlərini – səmimiyyət, qadın duyğusunun incə psixoloji təhlili, metaforik təbiət obrazları və zaman motivini birləşdirir. Bu əsər, şairənin lirikasında keçmişlə barışmaq və ruhi azadlığa çıxmaq cəhdinin təsirli poetik nümunəsidir.
Xasiyyət Rüstəmovanın “Bu günü də vurdum başa” şeiri, həyatın sürətlə ötüb keçməsi və insanın daxili aləminin introspektiv təhlilini təqdim edir. “Öz adımı yazdım daşa” ifadəsi insanın öz izini qoymaq arzusunu simvolizə edir. Şeir həm sosial, həm də psixoloji aspektləri əhatə edir – cəmiyyətin tənqidləri və daxili prinsipial mövqe poetik dillə ifadə olunur.
Xasiyyət Rüstəmovanın “Bu günü də vurdum başa” şeiri həyatın keçiciliyi, insanın ömür yolu və daxili tənhalığı haqqında poetik təfəkkürü əks etdirir. Bu şeir bir növ introspektiv, fəlsəfi lirika nümunəsidir.
Şeir, insanın həyatda keçirdiyi günlərin, yaşantıların və ömrün sürətlə ötüb keçməsini təsvir edir:
“Bu günü də vurdum başa,
Oyalandım, bitdi keçdi…”
Burada “keçdi” sözü bir neçə dəfə təkrarlanaraq həyatın sürətli keçiciliyi və insanın zaman qarşısındakı acizliyi vurğulanır. Aşağıdakı nümunədə özünü dərk etmə və introspeksiya özünü göstərir:
“Öz adımı yazdım daşa,
Əcəl gəldi, ötdü keçdi…”
Şairə burada insanın öz varlığını, taleyini və ölümün qaçılmazlığını qəbul etməsini metaforik dillə ifadə edir. “Adımı yazdım daşa” ifadəsi insanın öz izini qoymaq, əbədilik arzusunu simvolizə edir:
“Günahkar” dedilər, yenə
Uymadım nifrətə, kinə.”
Bu misralar, şairənin sosial mühitlə və cəmiyyətin dəyərləri ilə konfliktini göstərir. Həmçinin insanın daxili azadlıq və prinsipial mövqeyini vurğulayır.
“Kimlərsə yazdı könlünə,
Kimlərsə unutdu keçdi…”
Burada keçmişdəki hadisələrə, insan münasibətlərinə və yaddaşın subyektivliyinə işarə edilir. Bu misralar, insanın təcrübələrdən keçərək daxili sükunət və barış əldə etməsi ideyasını simvolizə edir.
“Bu günü də vurdum başa” şeiri Xasiyyət Rüstəmovanın lirikasında həyatın sürətlə keçməsi, insanın daxili dünyası və sosial münasibətləri üzərində fəlsəfi düşüncələrin ifadəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Bu əsər, şairənin poetik üslubunda həm metaforik zənginliyi, həm də emosional dərinliyi nümayiş etdirir.
Xasiyyət Rüstəmovanın “Yalvardım ‘Allah!’” şeiri onun poetik dünyasında sevgi, qoruma instinkti və daxili təlatüm motivlərini ön plana çıxaran nümunədir. Şeir həm emosional, həm də metaforik zənginliyi ilə diqqəti cəlb edir. “Yalvardım “Allah!” şeiri, sevgi və qoruma instinktini metaforik və emosional dildə təqdim edir.
Şeir, insanın sevdiyi varlığı qorumaq üçün göstərdiyi qətiyyət və daxili gücün poetik ifadəsidir. Lirik qəhrəman öz ürəyini “son kibrit çöpü kimi” qoruyur – bu, həm zəiflik, həm də həssaslıq və sevginin qiymətli olması metaforasıdır:
“Tutmuşam ürəyimi;
Qoruyuram səni mən
Son kibrit çöpü kimi.”
Təbiət metaforaları və emosional təsir:
“Açıldı Göyün üzü, –
Başladı əritmyə
Ürəyimdəki buzu.”
Bu misralarda təbiət hadisələri (göyün açılması, buzun əriməsi) insan emosiyaları ilə əlaqələndirilir. Şairə, daxili hissləri və sevgi istiliyini təbiət obrazları ilə təsvir edərək oxucuda vizual və emosional təsir yaradır.
Ruh halı və daxili dialoq:
“Odum yox,
yol – duman, çən.”
Burada lirik qəhrəmanın daxili çaşqınlığı, həyat və sevgi qarşısındakı qeyri-müəyyənlik ifadə olunur. “Odum yox” misrası, enerji və ehtirasın hələ tam ortaya çıxmadığını göstərir, amma sonrakı misralarda qoruma instinkti gücünü göstərir.
Şeirdə “Allah”a yalvarış həm də daxili azadlıq və qorunma arzusunun simvoludur. Lirik qəhrəman, sevginin qorunması üçün metafizik gücə yönəlir və daxili təlatümü poetik dil vasitəsilə ifadə edir.
“Yalvardım ‘Allah!’” şeiri Xasiyyət Rüstəmovanın lirikasında sevgi, qoruma və daxili emosional təlatümün poetik ifadəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Şeir, həm metaforik zənginliyi, həm də emosional dərinliyi ilə şairənin poetik üslubunu açıq şəkildə nümayiş etdirir.
Sonda onu da qeyd etməliyik ki, X.Rüstəmin şeirlərindəki dil sadə və anlaşıqlıdır, lakin dərin mənalarla zəngindir. O, gündəlik həyatda qarşılaşılan sadə anları belə poetik şəkildə təqdim edir, bu da onun poeziyasını daha yaxın və təsirli edir.
Xasiyyət Rüstəm, müasir Özbək poeziyasının önəmli nümayəndələrindən biridir. Onun əsərləri, insanın daxili dünyasını və müasir cəmiyyətin problemlərini dərindən tədqiq edir. Beynəlxalq aləmdə qazandığı mükafatlar və təltiflər, onun ədəbiyyata olan töhfələrinin qiymətləndirildiyini göstərir. Onun poeziyası, həm Özbək oxucuları, həm də dünya oxucuları üçün dəyərli bir ədəbiyyat nümunəsidir.
Dosent MƏLAHƏT BABAYEVA,“TURAN” İnformasiya Mərkəzinin –
Turan.info.az saytının redaktoru,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
ZiM.Az
.
Muəllif huquqları qorunur. Məlumatdan istifadə etdikdə istinad mutləqdir.
