Tarix mütəxəssisləri və həmçinin, geniş ziyalı kütləsi üçün nəzərdə tutulan bu kitab tanınmış gürcü alimi, tarix elmlər doktoru Quram Marxuliya tərəfindən yazılmış və geniş ziyalı kütləsinə təqdim olunmuşdur. Bu kitab Qafqaz Beynəlxalq Geotarix və Geosiyasi Tədqiqat Mərkəzində hazırlanıb və 2012-ci ildə Gürcüstanın paytaxtı Tbilisi şəhərində rus dilində (Философия армянского гипернасионализма, Тбилиси, 2012) çap olunmuşdur. Bu yazının başlığı da rəy yazdığımız kitabın adından götürülmüşdür. Bu kitabda “Erməni ifrat millətçiliyinin fəlsəfəsi” problemləri geniş təqdim olunmuş və erməni ifrat millətçiliyi məsələləri, həmçinin, erməni ifrat millətçiliyinin ideyaları göstərir ki, ermənilər bu məsələni tez-tez yada salmış və nəticədə sosial və siyasi katastrofa (Balkan ölkələrindən Kiçik Asiyaya, oradan da Yaxın Şərq ölkələrinə qovalana-qovalana, demək olar ki, Dünyanın bütün qitələrinə səpələnmişlər) məruz qalmışlar...
Müasir elmi-texniki tərəqqinin tələbləri səvəyyəsinə uyğun yazılmış bu kitabı tarix elmləri doktoru, prof. E.A.Qvenetadze redaktə etmiş; kitaba fəlsəfə elmləri doktoru, prof. K.N.Kensbaiya, hüquq elmləri doktoru, prof. B.Q.Kvaratsxeliya və tarix elmləri doktoru, prof. X.Q.Diasamidze rəy yazmışdır.* * *
Müasir dövrdə Dünyanın bəzi bölgələrində (Mərkəzi Avropada, Qafqazda, Yaxın Şərqdə...) milli münasibətlərin yenidən daha güclü qızışdığı bir şəraitdə BMT-nin, eləcə də, digər Beynəlxalq Təşkilatların, əsasən, susduğu, gözləmə mövqeyi tutması, xristian dünyasının mənafey baxımdan, “ikili standartlarla” “fəaliyyət göstərməsi”, demək olar ki, Dünyanın bütün xalqlarının etirazının gündən-günə artması və get-gedə daha da güclənməsinə yeni-yeni imkanlar verir... Həmçinin, XIX əsrin 30-cu illərindən XX əsrin birinci 20 illiyinin sonuna qədər “xalqlar həbsxanası” adlanan Çar Rusiyası; XX əsrin birinci 20 illiyinin sonundan 90-cı illərin sonuna qədər olan dövrdə sabiq Çar Rusiyasının varisi kimi çıxış edən Sovet Rusiyası, nəhayət, 1922-ci ildən 1991-ci ilə qədər fəaliyyət göstərən sabiq SSRİ imperiyası (əslində,Rusiya imperiyası xarici ölkələrdə yaşayan “friqləri” - “hayları” erməniləri Qərbi Azərbaycan ərzilərinə (indi Ermənistan) köçürməsi və əksinə, həmin dövrlərdə Qərbi Azərbaycandan - İrəvan xanlığının tarixi ərazilərindən bir neçə minillik tarixə malik olan Azərbaycan türklərinin mərhələ-mərhələ öz doğma dədə-baba torpaqlarından çıxarılması... beləliklə, tarixən heç yerdə sabit vətəni - əraziləri olmayan ermənilərə Tarixi Azərbaycan ərazisində (indi Ermənistan) dövlətinin yaradılması və s. probemlər rəy yazdığımız kitabda ətraflı şərh olunmuşdur...
O cümlədən, Mərkəzi Avropada Rusiya-Ukrayna böhranının-müharibənin baş verməsinin daha da güclənməsi, Rusiya tərəfindən Ukrayna sərhədlərinin pozulması - Krımın Rusiyaya birləşdirilməsi, həmçinin, Ukraynanın Şərqində iki slaviyan xalqı arasında döyüşlərin, hələ də, davam etdirilməsi; bu münasibətlə təcili olaraq, Avropa ölkələri tərəfindən Rusiyaya qarşı siyasi və iqtisadi sanksiyalar qəbul edildiyi halda, 23 ildən artıq bir müddət ərzində Ermənistan tərəfindən Azərbaycanın 20% ərazisi işğal olunduğu halda, hələ də, BMT və Beynəlxaq Təşkilatlar tərəfindən Ermənistana qarşı heç bir sanksiya qəbul edilməyibdir. Hətta, 1992-ci ildən bəri BMT-nin Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinin qeyd-şərtsiz azad edilməsi haqqında qəbul edilmiş Dörd məlum Qətnamə, hələ də, icra olunmayıbdır. Əgər ikili standartlar beləcə davam etdirilsə, Azərbaycan torpaqlarının işğaldan azad edilməsi “Sual” altında qalır?! Tarixən insanların hüquq bərabərliyinin və demokratiyanın əsasını qoyan və bu barədə daim fəxr edən ölkələr, artıq, insanların hüquq bərabərliyinə və demokratik prinsplərə ikili standartlarla baxır, “ağızlarına su alıb sehirçilik” edirlər... Ermənistanın Azərbaycan ərazilərini işğal etməsinə biganəlik gəstərir. BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasın Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinin qeyd-şərtsiz azad edilməsi haqqında 4 Qətnaməyə biganəlik göstərməsi, hər şəydən əvvəl, ermənilərin xristian, azərbaycanlıların isə müsəlman-türk olmaları ilə bağlıdır...
Rəy yazdığımız, alimlərin və yuxarı təbəqədən olan ziyalıların rəğbətini qazanan bu kitab “Ön söz”, səkkiz fəsil, Azərbaycan və İngilis dillərində verilən xülasələrdən və biblioqrafiyadan ibarətdir.
“Ön söz”də müxtəlif dövrlərdə tərtib olunmuş və müxtəlif elmi araşdırmalarda öz əksini tapmış və müxtəlif suallara cavab verən və onları birləşdirən bir problemə- erməni millətçiliyini geniş şəkildə əks etdirən ayrı-ayrı məsələlərin şərhi öz elmi əksini tapmışdır. Məhz buna gərə də, kitab “Erməni Hipernasionalizminin fəlsəfəsi” adlandırılmışdır.
I Fəsil: Kitabın “Erməni əzablarının fəlsəfəsi”nə həsr olunmuş birinci fəslində “friqlərin” - “hayların” - “ermənilərin” bir qəbilə və ya tayfa halında əzab-əziyyət; iztirab, cəfa, möhnət, dərd; mənəvi əzab çəkmələri; tarixən əzablı-əziyyətli, iztirablı yollar keçmələri və hər zaman və hər yerdə özlərini “yazıq” insanlar kimi qələmə vermələri də onlara bəzən “uğurlar” gətirdiyi kimi, bəzən də əzablı-əziyyətli, məşəqqətli; iztirablı, iztirablarla dolu uğursuzluqlar da gətirir... Bu da, hər şeydən əvvəl, ermənilərin hakimiyyəti altında yaşadıqları yerli dövlət orqanlarına və yerli əhaliyə xəyanətkarlıq etmələri və nəticədə öz günahları ucbatından bir ölkədən digərinə qovulmalarına və dünyanın müxtəlif ölkələrinə səpələnmələrinin fəlsəfi mahiyyətidə geniş şəkildə şərh olunmuşdur. Erməni əzablarının əsas səbəbi, hər şeydən əvvəl, tarixboyu olmayan və uydurma “üç dəniz arasında yuyunan Böyük Ermənistan” dövlətini “bərpa etmək” ideyası olub... Onlar indi də bu uydurma ideyalarından əl çəkmək istəməmələri də kitabda geniş şərh olunmuşdur...
II Fəsil: Gürcüstanda ermənilərin etnik ekspansiyası (siyasi baxımdan) - yayılması (genişlənməsi); Müəllifə görə, qədim “friqlər” -“haylar” - “ermənilər” özlərini “Xayasa” termini ilə adlandırsa da bu termin leksik-semantik baxımdan gürcü (meqrel dialeki) dilinə məxsusdur. Odur ki, ermənilərin öz ölkələrini Xayastan adlandırılması elmi və məntiqi nöqteyi-nəzərdən ağılabatan olmaması da ətraflı şərh olunmuşdur
XIX əsrdə Qafqaz üzrə Rossiya mütəxəssisi İ.Şopen qeyd edir ki, Anadolu dağlarından gələn “ermənilər gəlmələrdir”... Həmçinin, “friqlərin” - “hayların” - “ermənilərin” Qafqaza miqrasiya etmələrini Rusiya alimi İ.M.Dyakonov və onun şagirdi olmuş Q.K. Sarkisyan (ermənidir) da təsdiq edir. Bu fəsildə “xalqlar həbsxanası” adlanan Çar Rusiyası tərəfindən ermənilərin Gürcüstana köçürülməsi tarixi də ətraflı işıqlandırılmışdır...
III Fəsil: “Ermənisayağ dostluğu və ya erməni millətçiliyi:” Müəllif bu fəsildə erməni sayağdostluğu və ya erməni millətçiliyinin fəlsəfi mahiyyətini və onun “gizlin sirlərini” tarixilik baxımından “tam çılpaqlığı” ilə açıqlamış və belə bir qənaətə gəlmişdir ki, ermənilərin dostluğu da və ya millətçiliyi də tam mənası ilə “hiyləgərlik, xainlik, xəyanətkarlıq, uydurma” Böyük Erməniyyə ideyasını o qədər şişirtmişlər ki, özləri də öz yalanlarını həqiqət kimi qəbul etməklə kifayətlənməyib, uydurma, elmi oğurluqlarına plagiyatları da) da özlərinin müəllifliyini qeyd edirlər... Məhz buna gərə də, erminilər heç bir xalqla yaxından münasibətdə ola bilmirlər... Gürcü xalqının böyük oğlu yazıçı İlya Çavçvadze demişkən, ermənilər “gürcü xalqını yer üzərindən götürməyə və yaddaşlardan silməyə can atan yeganə” tayfa olub, (ermənilər türklərə qarşı da belə münasibətdə olublar -M.Ç.).
IV Fəsil: “Erməni oğurluğunun fəlsəfəsi” adlanan bu fəsil “şəxsiyyətin oğurlanması” kriminologiyasının tarixi” “Ermənilogiyada erməni ideyasının qırılması” və “Azərbaycanın tarixi şəhəri İrəvanı ermənilər necə mənimsədilər?” olmaqla üç mövzudan ibarətdir.
Bu fəsilin birinci bölməsində, nəinki, başqasının əmlakının oğurlanması, hətta, insanın - şəxsiyyətin və torpaq ərazinin oğurlanmasının mahiyyəti geniş araşdırılmışdır. O cümlədən, emənilər qovulduqları ölkədən digər ölkəyə köç edərkən, hər şeydən əvvəl, özləri ilə köhnə qəbir daşlarını aparmaları və özləri üçün ev tikməmiş əvvəlcə həmin qəbir daşlarını basdırardılar ki, həmin ərazini, bir növ özləri üçün tarixləşdirməklə yurd-yuva salmaları da, fəlsəfi baxımdan geniş şərh olunmuşdur...
“Bəs, erməni oğurluğunun mahiyyəti nədən ibarətdir? Erməni oğurluğunun mahiyyətinin arxasına iki mərhələ olur: Birinci mərhələdə ermənilərin yeni köç etdikləri ölkədə məskunlaşdıqları ilk gündən özlərinin “dədə-baba” adət-ənənələrini - “şirin dillərini”, “ikiüzlülərini”, “yaltaqlıqlarını”, “etibarlılıqlarını”, “əzabkeşliklərini”, “yazıqlıqlarını”, daim yerli xalqın qulağını doldururlar ki, yerli xalq onlara inansınlar və beləliklə də, yerli əhalinin yanında özlərinin “nüfuzunu və hörməti qazanmağa çalışırlar... Hətta, həyatda olmayan “uydurma sirlərini” də yerli əhaliyə açıqlayırlar... o vaxta qədər ki, yerli əhali onlara inansınlar...
Elə bundan sonra da “erməni oğurluğunun ikinci mərhələsi başlanır... Artıq, yerli əhali arasında az-çox nüfuz və inam qazandıqdan sonra yerli əhali arasında böyük nüfuza malik olan, var-dövlət sahiblərinin qiymətli əmlakını, oğurlamaq üçün fürsət gözləyirlər... Elə ki, məqam gəldi, yerli adamların (can deyib-can eşitdiyi adamların) əmlakını oğurlayıb, gecə vaxtı ailəsi ilə birgə köç edir... Yerli əhali oyanır ki, “Leylək uçub, yuvası qalıbdır” Erməni köçüb dağıdılmış daxması qalıb” (M.Ç.).
Bu fəslin ikinci bölməsində isə, Ermənoqrafiyada erməni ideyasının qırılması tarixi və onun mahiyyəti fəlsəfi baxımdan geniş şərh olunmuşdur... Müəllif bu prosesin şərhi ilə əlaqədar olaraq, Gürcü şərabları olan “Saperavi”, “Kaxet”, “Msxali”, “Rkatseli”, “Budeşuri”, “Çinuri” və s. şərablarэn erməni brendi yox, Gürcü brendi olmalarэnэ təsdiqləyir... Engilis tədqiqatçısı Xyu Consona görə, Gürcüstanda aparэlan arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan üzüm çəyirdəkləri eramızdan əvvəl 8000-ci illiyə aiddir. Deməli, ən azı həmin dəvrdən də Gürcüstanda şərabçılıq inkişaf edibmiş. (Həmin dövrdə isə, erməni qəbilələri hələ yox idi: (-M.Ç.).
Dördüncü fəslin üçüncü bölməsində isə, “Azərbaycanэn tarixi şəhəri İrəvanı ermənilər necə mənimsədilər” mövzusu elmilik, tarixilik və müasirlik baxımından çox obyektiv halda tutarlэ mənbələr əsasэnda юərh olunmuюdur. Bu bölməni oxuyub sona çatanda hər bir oxucu istər-istəmiz bir anlэрa nəfəsini dərib, “Erməni ifrat millətзiliyinin fəlsəfəsi” kitabэnэn müəllifi tarix elmləri doktoru Quram Marxfuliya cənablarına, qiyabi də olsa, öz təşəkkürünü bildirir...
V Fəsil: “Tao Klardjetiyə ermini iddaları” adlanan bu fəsilin ilk mühakimələrindən aydın olur ki, ermənilər tarix yazarkən tarixi mənbələrə və tarixi faktlara yox, özləri tərəfindən uydurulan əfsanələrə əsaslanır və heç bir elmi əsası olmayan əfsanələri tarixi fakt kimi şərh etməklə məşğul olmaqla özlərinə yeni uydurma tarix yaratmalar da geniş şərh olunmuşdur... Gürcüləri görmək istəməyən ermənilərin Gürcülərin Türkiyədəki tarixi abidələrini bərpa etmələrindən narahatlığını bildirməsi; gürcülərin erməni xramını mənimsəməsi və s. tarixi aspektdə geniş şərh olunması çox inandırıcı görünür... Həmçinin, bu fəsildə Tao Klardjetinin və həmin abidədəki, yazıların gürcü əlifbası ilə olması onun gürcülərə məxsusluğunu təsdiq etməsi də ətraflı şərh olunmuşdur... VI Fəsil: “Gürcüstanlı ermənilər Gürcüstan əleyhinə” fəslində ermənilərin Türkiyədən qaçqın kimi Gürcüstanın Cavaxate bölgəsinə gəlməsi, həmçinin, XVIII-XIX əsrlərdə də “xalqlar həbsxanası” adlanan Çar Rusiyası tərəfindən müxtəlif xarici ölkələrdən Gürcüstana köçürülməsi və daimi olaraq, həmin ərazidə məskunlaşdırılması, Çar Rusiyasının (SSRİ imperiyasının) daim ermənilərə havadarlıq etməsi tarixi və onun fəlsəfəsi geniş şəkildə şərh olunmuşdur... Odur ki, tarixi havadarlarına arxayın olan ermənilər Azərbaycanda da, Gürcüstanda da daim özlərini yerli xalq kimi aparır. Azərbaycan xalq kəlamlarında deyildiyi- tək onlar özlərini, bir növ, “Yersiz gəldi, yerli qaç”; “Arxalı köpək qurd basar” kimi aparırdılar...
Yaxud, XIX əsrdə yaşamış Azərbaycan mütəfəkkiri A.A.Bakıxanovun “Fəlakət yalançılıqda olduğu kimi...” kəlamında qeyd olunduğu kimi, tarixboyu “friqlər”-“haylar” - “ermənilər” də yalançılığa, hiyləgərliyə, xainliyə, xəyanətkarlığa adət etdiklərinə görə, hələ, eramızdan əvvəl VIII-VII əsrlərdən başlayaraq, Balkan ölkələrindən, Kiçik Asiyadan və Şərq ölkələrindən qovalana-qovalana, demək olar ki, Dünyanın bütün ölkələrinə səpələnmişlər. Deməli, A.A.Bakıxanov demişkən, “...nicat da doğruçuluqdadır”... Nizami demişkən: “Dünyada kişi üçün ən gözəl libas doğruçuluq libasıdır”. Tale isə, ermənilərdən bu libası əsirgəmişdir...
Bu fəsildə Rusiyadan Gürcüstanın Cavaxati bölgəsinə köçürülmüş ermənilərin Rusiyadan Cavaxet Muxtar Vilayətinin yaradılmasını tələb etməsi məsələləri elmilik, tarixilik, sosioloji, siyasi və məntiqi baxımdan yersiz olması ətraflı şərh olunmuşdur...
Gürcüstanda fəaliyyət göstərən erməni qeyri-dövlət təşkilatının 75 Maddədən ibarət olan tələblərinə elmi, tarixi, coğrafi, sosioloji və siyasi baxımdan dərindən nəzər saldıqda Erməni qeyri-dövlət təşkilatı üzvlərinin səbatsızlığı və təxminən 250 ilə yaxın yaşadıqları ölkəyə dönüklük etmələri insanda ikrah hissləri doğurur... Buna təssüflənmək də doğru deyil... Çünki “friqlərin” - “hayların” - “ermənilər”in tarixi -“Erməni xarakteri” bu səpgidə olub və indi də həmin xarakterlərini davam etdirməkdədir (kitabın “erməni xarakteri” bölməsinə baxmalı)...
VII Fəsil: “Abxaziyada erməni kollaborasionistlərin öz vətənlərinə xayanət etməsi” fəslində XX əsrin ikinci yarsında sabiq SSRİ imperiyasında (1953-1990) tez-tez hakimiyyət dəyişikliklərinin baş verməsi dövründə Qərb ölkələrinin hakim dairələri SSRİ-nin daxili və xarici siyasətindəki dəyişiklərin əsassız olduğunu hiss edirdilər... Belə bir vaxtda - 11 mart 1985-ci ildə M.S.Qorbaçyevin hakimiyyət başına gəlməsi və ölkənin idarəedilməz vəziyyətə düçməsi, yenidənqurma (əslində, yenidənqırma. -M.Ç.) ideyasının güclənməsi şəraitində çoxmillətli SSRİ dövlətində milli-ədalət toxumunun səpilməsi, 70 il Dünyaya meydan oxuyan sabiq SSRİ imperiyasının (əslində, Rusiya imperiyasının) çökməsini daha da sürətləndirir. 70 illik tarixə malik xalqlar dostluğu və beynəlmiləlçilik ideyalarına son qoyulması və beləliklə də, 70 il beynəlmiləlçilik şəraitində yaşayan xalqlar arasında tarixi düşmənçilik mövqelərinin (o cümlədən, ermənilərin Azərbaycan türklərinə və gürcülərə qarşı torpaq ərazi iddiaları ilə çıxış etməsi) daha da güclənməsi sabiq SSRİ-nin dinc yolla çökməsinə və həmin ərazidə 15 yeni Müstəqil Dövlətin yaranmasına səbəb oldu...
Belə bir şəraitdə Abxaziyada yaşayan ermənilərin - öz vətənlərində erməni batalionu təşkil edib, yerli əhali olan gürcüləri qovması da təəssüf doğurur... Buna, heç də, təəssüflənmək lazım deyil... Axı, “friqlər” - “haylar” - “ermənilər” tarixboyu hakimiyyəti altında yaşadığı dövlətlərə və xalqlara qarşı da xəyanətkarlıq etmişlər... O cümlədən, Birinci Dünya müharibəsi illərində Türkiyə türklərinə, 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan türklərinə qarşı misli görünməmiş xəyanətkarcasına çıxış etmişlər. Onlar indi də xəyanətkarlıqlarını davam etdirməkdədir...
XX əsrin 80-ci illərində bir tərəfdən Almaniyanın birləşdirilməsi və Berlinin yenidən paytaxt olması; ikinci tərəfdən sabiq SSRİ-nin çökməsi və Varşava müqaviləsinin dağılması və nəticədə sabiq SSRİ ərazisində 15 Müstəqil dövlətin də, o cümlədən, Güney Qafqazda üç Müstəqil Dövlətin (Azərbaycan, Gürcüstan, Qərbi Azərbaycan ərazisində (indi Ermənistan) yaranması və s. məsələlər elmilik, tarixilik, coğrafi, sosial, siyasi və məntiqi baxımdan “Erməni ifrat millətçiliyinin fəlsəfəsi” nöqteyi-nəzərdən geniş şərh olunmuşdur.
VIII Fəsil: “Dağlıq Qarabağda gedən müharibələrin fəlsəfəsi” adlanan bu fəsildə “elmin tarixi və tarixin fəlsəfəsi” - iki müxtəlif sahənin fərqi ondadır ki, real tarixə həm tarxi, həm də fəlsəfi baxımdan yanaşılmasının əsasında onun predmetindən asılı olmayaraq, tarixi təfəkkürün nöqteyi-nəzərinin dayanması məsələləri; tarixin fəlsəfəsi aydın şəkildə indiki anın (zamanın) adı olmaqla keçmişlə gələcək arasında sıx əlaqə yaratması; tarixboyu tarixçilərin, yazıçıların və filosofların müharibənin mahiyyətini və səbəbini araşdırması; hər bir müharibənin eyni vaxtda dini, siyasi, iqtisadi, psixoloji və hüquqi aspektlərinin, həmçinin, əxlaqi baxımdan, müharibəni sülhlə bitirmək və ya onu təsdiq etməyə təşəbbüs göstərilməsi gələcəkdə baş verə biləcək müharibələrin yalnız hərbi nəzəriyyəçilərin yox, eyni zamanda tarixçilərin, filosofların, sosioloqların, mədəniyyətşünasların, icmalçıların da daim diqqətini cəlb etməsi məsələləri də fəlsəfi baxımdan daha ətraflı şərh olunmuşdur...
Bu fəsildə ermənilərin özlərini Urartunun varisi hesab etməsi geotarixi baxımdan tamamilə səhfdir. Çünki Urartunun və “üç dənizlə yuyulması” (şimaldan Göyçə gölü, Şərqdən Urmiya gölü, cənub-qərbdən Dəclə və Fərat çaylarının yuxarı ararı ilə həmsərhəd olub) mülahizəsi də siyasi və coğrafi-ərazi baxımdan uydurma olması da ətraflı şərh olunmuşdur... Çünki eramızdan əvvəl birinci minilliyin əvvəllərində Urartu Ön Asiyada böyük dövlət idi. Eramızdan əvvəl 764-730-cu illərdə ki, müharibə dövrün də Urartunun mövqeyi zəifləməsi, beləliklə də eramızdan əvvəl 740-714-cü illərdə Urartu tənəzül etməsi, həmin dövrdə şimaldan türkdilli skif və kimmer tayfalarının hücümuna məruz qalması və s. məsələlər ətraflı şərh olunmuşdur.
Müəllif yuxarıda qeyd olunan bütün problemləri “Dağlıq Qarabağda gedən müharibənin fəlsəfəsi” mövzusunun şərhində bacarıqla təhlil etmişdir. Bu müharibənin başlanması və gedişi prosesində ermənilərin ideyası, gələcək məqsədləri - Azərbaycan ərazilərini işğal etməsi (əlbəttə, “xalqlar həbsxanası” adlanan Çar Rusiyasının varisi kimi çıxış edən Sovet Rusiyanın havadarlığı ilə) və s. müasir elmin, tarixin, coğrafiyanın, mədəniyyətşünaslığın, siyasətşünaslığın, sosiologiyanın, icmalşünaslığın fəlsəfəsi baxımdan şərh etmişdir... Bunu da Müəllifin müasir elmi-texniki tərəqqinin tələbləri səviyyəsinə uyğun yazılmış fundamental əsər kimi qiymətləndirməyə dəyər...M.N.ÇOBANOV,
filologiya elmləri
doktoru, professor
.
Muəllif huquqları qorunur. Məlumatdan istifadə etdikdə istinad mutləqdir.
