Müasir Azərbaycan ədəbiyyatının çoxşaxəli inkişafında özünəməxsus yeri olan, həm klassik janrlara sədaqəti, həm də publisistik fəaliyyəti ilə seçilən görkəmli sənətkar haqqında danışırıq. Bayramov Rafiq Hüseyn oğlu - ədəbi aləmdə Rafiq Oday kimi tanınan, respublikanın Əməkdar Jurnalisti, şair-publisist, və bu gün Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri - 1960-cı il iyulun 23-də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şərur rayonunun Şəhriyar kəndində dünyaya gəlib. Onun yolu, xarici dil bilməmək ucbatından jurnalistika arzusu yarımçıq qalsa da, həyatın qəribə dönüklüyü ilə tibb kollecinə aparıb. Lakin əsl taleyi onu nəhayət ki, sözə, ədəbiyyata və ictimai fəaliyyətə qaytarıb. 1983-cü ildən Naxçıvan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində təhsil alan və ilk məqalələri «İşıqlı yol» qəzetində çap olunan bu qələm sahibi, həm 1990-cı illərdə Sədərək döyüşlərinin fəal iştirakçısı olub, həm də 29 yaşında Naxçıvan Muxtar Respublikasında dövlət tərəfindən şeirlər kitabı çap olunan ilk qələm sahibi kimi tarixə düşüb. Rafiq Odayın həyatı sadəcə bir tərcümeyi-hal yox, həm jurnalist, həm şair, həm folklorşünas, həm də Yeni Azərbaycan Partiyasının fəal üzvü kimi vətəndaşlıq mövqeyinin, Vətənə və dövlətə xidmətin canlı manifestidir. Rafiq Odayın yaradıcılığı müasir Azərbaycan ədəbiyyatı palitrasında özünəməxsus bir iz qoymuş, onu həm söz ustası, həm də ədəbi-ictimai təşkilatçı kimi təsdiqləmişdir.
Rafiq Odayı müasir ədəbiyyatda fərqləndirən əsas cəhətlərdən biri onun klassik janr olan sonetə sadiq qalmasıdır. Ali Baş Komandanın rəhbərliyi altında İkinci Qarabağ müharibəsindəki tarixi ZƏFƏRimizdən sonra yazdığı “Xarıbülbül” və “Zəfər kantatası” adlı sonetlər çələngi onu müasir Azərbaycan ədəbiyyatında sonet və sonetlər çələngi yazan iki müəllifdən biri olaraq qəbul edilməsinə səbəb olmuşdur.
Rafiq Odayın folklorşünaslıq fəaliyyəti ayrıca tədqiqat mövsudur. Xələc kənd məktəbindəki müəllimlik dövründə «Şaman» folklor dərnəyi və eyniadlı ansambl yaratmışdır. Bir neçə il kəndbəkənd gəzərək yaşlı insanlardan topladığı folklor nümunələrini «Şərur folkloru – Rafiq Odayın təqdimatında» adlı kitabda cəmləşdirməsi, yerli mədəni irsin qorunub gələcək nəsillərə çatdırılması istiqamətindəki fundamental işidir.
Sənətkarın yaradıcılığında dövlətçilik və Vətən mövzusu mühüm yer tutur. Ulu öndər Heydər Əliyevə həsr olunmuş “Sən Ulu öndərisən bu xalqın, bu millətin” və Prezidentimizə həsr olunmuş “Ali Baş Komandanım” şeirləri, ədəbi ictimaiyyət tərəfindən respublikada bu mövzuda yazılmış ən mükəmməl bədii nümunələr kimi dəyərləndirilmişdir.
Rafiq Oday təkcə yaradıcı yox, həm də ədəbi mühiti formalaşdıran bir şəxsiyyətdir. O, 1000-dən artıq kibabın naşiri və 500-dən çox kitabın redaktoru olmuşdur. Eyni zamanda Sumqayıt və ətraf rayonların yazıçı və şairlərinin əsərlərindən ibarət 15 almanax tərtib edərək çap etdirməsi regional ədəbi prosesə verdiyi böyük dəstəyin göstəricisidir.
Rafiq Odayın həyat fəaliyyəti, jurnalistika, ictimaiyyətlə əlaqələr və siyasi məsuliyyət daşıyan idarəetmə vəzifələrini özündə birləşdirən çoxşaxəli bir yol xəritəsidir.
1982-ci ildə tibb kollecini başa vuran Rafiq Oday, 1983-1988-ci illərdə Naxçıvan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində təhsil alaraq, özünü tamamilə söz sənətinə həsr etmək qərarını verir. Hələ orta məktəb illərindən «İşıqlı yol» qəzetində məqalələrlə çıxış edir. 1983-cü ildə «Sovet Naxçıvanı»nda («Şərq qapısı») ilk mətbu şeiri dərc olunur.
1989-cu ildə «Bir yol başlamışam» adlı ilk şeirlər kitabı dövlət tərəfindən çap olunaraq, Naxçıvan Muxtar Respublikası üzrə 29 yaşında buna nail olan ilk qələm sahibi olur.
Rafiq Oday 1990-cı illər Sədərək döyüşlərinin fəal iştirakçısı kimi Vətənə olan borcunu yerinə yetirir.
O, 1991-ci ildə Şərur rayon Sovetinə deputat seçilir. Bu müddət ərzində Ulu öndər Heydər Əliyevlə dəfələrlə ünsiyyətdə olmaq şərəfinə nail olur.
Sumqayıta köçdükdən sonra ictimai-inzibati fəaliyyətini burada davam etdirir, 1997-ci ildə şəhər «Cırtdan» uşaq kinoteatrının direktoru təyin olunur.
2003-cü ildə Azərbaycan Jurnalistlər Birliyi Sumqayıt şəhər təşkilatının sədri seçilir və bu günədək bu vəzifəni icra edir.
Media aləmindəki rolu təkcə rəhbərliklə bitmir. O, müxtəlif illərdə «Dünyanın səsi», «Gəncliyin səsi», «Dəlidağ» qəzetlərində redaktor vəzifələrini icra edir.
2005-ci ildən «Şaman», 2008-ci ildən isə «Möhtəşəm Azərbaycan» ictimai-siyasi, ədəbi-bədii qəzetlərinin təsisçisi və baş redaktoru kimi fəaliyyət göstərir.
2008-2010-cu illərdə «Azərikimya» Dövlət Şirkətinin mətbu orqanı olan «Azərbaycan kimyaçısı» qəzetinin baş redaktoru işləyir.
2010-cu ilin may ayından etibarən isə «Azərikimya» İstehsalat Birliyinin mətbuat xidməti və ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsində, hazırda da idarəetmə aparatında xüsusi müxbir kimi ictimaiyyətlə əlaqələrin qurulmasında mühüm rol oynayır.
2014-cü ildə Sumqayıt şəhərinin 65 illik yubileyi münasibətilə şəhərin sosial-iqtisadi inkişafındakı xidmətlərinə görə Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə “Əməkdar Jurnalist” fəxri adına layiq görülmüşdür.
O, “Həsən Bəy Zərdabi”, "Qafqaz-Media", "Qızıl qələm", “Ustad jurnalist” və onlarca digər media mükafatları laureatıdır.
Rafiq Odayın həyat fəaliyyəti təkcə ədəbiyyat və jurnalistika sahəsi ilə məhdudlaşmır; o, eyni zamanda Yeni Azərbaycan Partiyasının (YAP) fəal üzvü və dövlətçilik ideologiyasının sadiq təbliğatçısıdır. Onun siyasi-ictimai rolu sözün qüdrətini vətəndaşlıq məsuliyyəti ilə birləşdirən bir missiyadır.
Vətənpərvərlikdən Siyasətə: Rafiq Odayın ictimai fəallığı 90-cı illərin çətin sınaqlarından – Sədərək döyüşlərində fəal iştirakı ilə başlayır. Bu, onun dövlətçiliyə xidmətin təkcə qələmlə yox, həm də əməli addımlarla həyata keçirilməsinin bariz nümunəsidir.
Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, o, 1991-ci ildə Şərur rayon Sovetinə deputat seçilərək xalqın etimadını qazanmışdır. Deputat olduğu illər ərzində Ulu öndər Heydər Əliyevlə dəfələrlə ünsiyyətdə olmaq fürsəti qazanmış, bu da onun siyasi baxışlarının formalaşmasında mühüm rol oynamışdır.
Rafiq Oday YAP-ın üzvü olaraq, şəhərin ictimai-siyasi və mədəni həyatında fəal iştirak edir. Onun siyasi rolu xüsusilə ölkə üçün mühüm seçki proseslərində qabarıq görünür. O, Prezident seçkilərində, Milli Məclisə seçkilərdə və Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklər edilməsi ilə bağlı ümumxalq səsverməsində (referendum) YAP-dan vəkil təyin edilmiş şəxs və təşviqat qrupunun üzvü kimi geniş fəaliyyət göstərmişdir. Bu, onun partiya proqramına və dövlət siyasətinə tam dəstəyinin ifadəsidir.
O, hazırda üçüncü dəfə olaraq Sumqayıt şəhər İcra Hakimiyyəti yanında İctimai Şuranın üzvü kimi fəaliyyət göstərir. Bu vəzifə, onun ictimai nəzarətin həyata keçirilməsində və vətəndaş cəmiyyəti ilə yerli icra orqanları arasında körpünün qurulmasında oynadığı vacib rolu təsdiqləyir.
Rafiq Odayın fəaliyyəti söz və əməlin, sənət və siyasətin dövlətçilik maraqları ətrafında necə birləşə biləcəyinin parlaq nümunəsidir.
Şair və publisist Rafiq Odayın "Ruhum göylər əmanəti" (Bakı, "Elm və Təhsil" nəşriyyatı, 2025, 320 səh.) şeirlər kitabı Azərbaycan ədəbiyyatında özünəməxsus yer tutan, dərin fəlsəfi, vətənpərvərlik və türkçülük motivləri ilə zəngin bir əsərdir. Bu kitab, müəllifin uzun illər boyu formalaşmış bədii-estetik dünyagörüşünün və ictimai-siyasi mövqeyinin poetik ifadəsidir.
Rafiq Odayın "Ruhum göylər əmanəti" toplusu, şairin poetik qələminin yalnız lirik incəlikləri deyil, həm də milli ruhun, vətən sevgisinin və böyük türkçülük ideyasının dərinliyini əks etdirir. Kitabın adı artıq bir fəlsəfi müddəa daşıyır: ruhun göylər, yəni qbədi qüvvə tərəfindən Vətənə və millətə əmanət verilməsi ideyası. Bu yanaşma, şeirlərə metafizik bir çalar verir, fərdi hissləri ümummilli və ümumbəşəri müstəviyə qaldırır. Kitabın quruluşu da ideoloji məzmunun təqdimatına xidmət edir. Burada sevgi lirikasından tutmuş qəhrəmanlıq pafosuna, sosial tənqiddən tutmuş fəlsəfi düşüncələrə qədər geniş mövzu spektrinə rast gəlinir. Lakin əsas ağırlıq Vətənpərvərlik, türkçülük və hikmət üzərindədir. Şairin eyni zamanda ədəbiyyatşünas və publisist olması, onun bədii dilini zənginləşdirir, şeirlərə elmi-publisistik tutum, dəqiq arqumentasiya və kəskin metaforalar gətirir.
Rafiq Oday poeziyasında vətənpərvərlik yalnız torpağa sevgi deyil, həm də milli qürur, tarixi yaddaş və qələbə əzmi deməkdir. Topluda yer alan "Zəfər Kantatası" və "Xarıbülbül" silsilələri bu mövzunun kulminasiya nöqtəsidir. 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra yazılmış bu şeirlər, Zəfərin bədii-poetik salnaməsidir.
Müəllif "Zəfər Kantatası" şeirinin aşağıda göstərilən
nümunəsində ənənəvi qəhrəmanlıq pafosunu müasir sivil müharibənin reallıqları ilə birləşdirir:
Dəmiri əridən dəmir deyil, od imiş,
Odları söndürən Vətən eşqi, ad imiş.
Əsgər qanı ilə yazılan qələbənin
qüdrəti, əzmi Tanrının bir qisməti!
Şeir kəskin antitez üzərində qurulub: dəmiri əridən od (maddi güc), odları söndürən isə Vətən eşqidir (mənəvi güc). Bu, Zəfərin hərbi-texniki üstünlükdən çox, milli mənəviyyatın və əsgər ruhunun nəticəsi olduğunu vurğulayır. "Əsgər qanı ilə yazılan Qələbə" obrazı isə türk poeziyasının klassik qurbanlıq (fəda etmə) motivini yaşadır, lakin onu bu dəfə qəti qələbə kontekstində təqdim edir. "Tanrının bir qisməti" ifadəsi zəfərə ilahi bir yük və müqəddəslik konsepsiyası verir.
"Xarıbülbül" silsiləsi Rafiq Odayın poeziyasında kədərli yaddaşın qayıdış sevinci ilə necə əvəzləndiyini göstərir. Bu, artıq matəm deyil, bərpa və yenidənqurma ruhunun tərənnümüdür. "Xarıbülbül" Şuşanın azadlığı və Xarıbülbülün rəmzi mənası şairin qəlbində yeni bir intibah yaradır:
Xarıbülbül, şəhid qanı yadigarı çiçək,
Sən tək deyil, Qarabağ da tək əsməyəcək.
Düşmən gözü qaldı o illər cənnətimizdə,
İndi zəfər günəşi doğub hər sərhəddimizdə.
Burada "Xarıbülbül" çiçəyi həm şəhidlərin qanını, həm də Qarabağın nadir gözəlliyini simvolizə edir. "Tək əsməyəcək" ifadəsi Qarabağın artıq tək, sahibsiz və ya müdafiəsiz qalmayacağı anlamına gəlir. Bu, siyasi-bədii bir təminatdır. "zəfər günəşi" metaforası yeni bir dövrün, Dirçəliş və Qüdrət dövrünün başlanğıcını elan edir. Şair, Xarıbülbül vasitəsilə torpaqla insanın, təbiətlə millətin sarsılmaz əlaqəsini təqdim edir. Yazıdakı publisistik ruh, bədii obrazların dəqiq ideoloji məqsədə xidmət etməsində özünü göstərir.
Rafiq Oday poeziyasında vətənpərvərlik, təbii olaraq, geniş türkçülük (turançılıq) ideyası ilə qovuşur. Bu, şairin yaradıcılığında əsas xətlərdən biridir. Türkün tarixi missiyasına inam, ümumtürk birliyi arzusu və türk sivilizasiyasının bəşəriyyət üçün əhəmiyyəti bu şeirlərin mərkəzində dayanır.
"Tanrı əsgəridi türkün əsgəri"-Bu başlığın özü artıq dərin ideoloji məna daşıyır: türk əsgəri (və ümumilikdə millət), ilahi bir missiyanın daşıyıcısıdır:
Qədim Oğuz yurdu, böyük Turan qayəsi,
Türkə Tanrıdan gələn Vətən müjdəsi.
Yalnız özümüzə yox, biz haqqı qoruduq,
Hər döyüşdə bir Bayraq, bir Zəfər ucaldıq.
Şair burada "Turancılıq" ideyasını sadəcə siyasi hədəf kimi deyil, tarixi bir miras və Tanrı tərəfindən verilmiş bir qismət kimi təqdim edir. "Qədim Oğuz yurdu" ifadəsi, türkçülüyün tarixi köklərinə işarədir. Ən vacib tezis isə "Yalnız özümüzə yox, biz haqqı qoruduq" misrasıdır. Bu, türk millətinin hərbi gücünün sadəcə öz maraqlarına deyil, ümumbəşəri ədalət və haqq uğrunda mübarizəyə xidmət etdiyini vurğulayır. Bu misra, türkçülük ideyasına alicənablıq və humanizm çalarları qatır. Türk əsgəri, Tanrının yerdəki ədalət simvolu kimi təqdim olunur. Bu yanaşma, şeiri yüksək publisistik dəyərə malik ideoloji platformaya çevirir.
Türkçülük mövzusu Rafiq Odayın poeziyasında həm də milli özünüdərk və kimlik şüurunun güclənməsi kimi təzahür edir. Türk birliyinin poetikasında
Şair, milli kimliyin qorunmasını və türk xalqlarının birliyini müasir dövrün ən vacib tapşırığı sayır:
Eyni qandan, eyni candan doğulduq, Türklər,
Tarixdə bir olduq, gələcəkdə birik, biz.
Dilimiz, dinimiz, adımız bir, hər yerdə,
Yoxdur ayrı qılıncımız, yoxdur ayrı girdabımız.
Şeir sadə, lakin təsirli leksika ilə Türklərin monolit bir millət olduğunu vurğulayır. "Eyni qandan, eyni candan" misrası genetik və mənəvi qohumluğu ifadə edir. "Dilimiz, dinimiz, adımız bir" isə milli-mədəni kimliyin təməl sütunlarını sadalayır.
Xüsusilə "Yoxdur ayrı qılıncımız, yoxdur ayrı girdabımız" metaforası diqqəti cəlb edir. Bu, Türk dövlətlərinin həm hərbi (qılınc – güc), həm də taleyin (girdab – bəla, çətinlik) qarşısında bir olduqlarını göstərir. Yəni, bir-birinə qarşı deyil, birlikdə mübarizə aparmalı və birlikdə çətinlikləri aşmalıdırlar. Bu, türkçülük fəlsəfəsində dərin bir strateji və mənəvi çağırışdır.
Rafiq Odayın yaradıcılığı ideoloji yükü ilə yanaşı, həm də dərin fəlsəfi lirika ilə zəngindir. Şair, insan ömrü, zaman, mənəviyyat, sədaqət və aldanış kimi universal mövzularda düşünür. Bu, poeziyanın publisistik müstəvidən hikmət müstəvisinə keçməsidir.
Şairin "Aldanış" silsiləsi insanın daxili ziddiyyətlərini, xarici görünüşlə daxili mahiyyət arasındakı uyğunsuzluğu əks etdirən fəlsəfi parçalardır:
Gözlərin gördüyü qədər deyilmiş həyatın mənası,
Aldanış imiş hər əldə tutulan zərrə, hər arzu.
Həqiqət göydən enən nur imiş, ruhun qidası,
Yer üzü fanidir, Ruhum Göylər Əmanəti, unutma.
Bu parçada şairin fəlsəfi düsturu öz əksini tapır. Həyatın mənası gözlə görünən maddi aləmdə deyil, ruhani dəyərlərdə axtarılır. "Aldanış" – maddi dünyaya və onun keçici dəyərlərinə bağlanmanın nəticəsidir. Bu, sufizmdəki (təsəvvüfdəki) "dünya – aldanış yeri" konsepsiyası ilə səsləşir.
Əsas tezis son misradadır: "Yer üzü fanidir, Ruhum göylər əmanəti, unutma." Bu misra birbaşa kitabın başlığına açar rolunu oynayır. Ruhun ilahi (Göylər) əmanət olması, insana yer üzündəki fani arzulara deyil, əbədi mənəvi missiyaya xidmət etmək borcunu yükləyir. Bu, şairin dünyagörüşündəki fəlsəfi-dini qatın ən vacib ifadəsidir. O, oxucunu daimi özünüdərkə və mənəvi təmizliyə səsləyir.
Rafiq Odayın fəlsəfi şeirlərində zamanın keçiciliyi, ömrün qısalığı və yaşanmış həyatın hikməti mövzusu mühüm yer tutur.
Ömrün faniliyi şairin qələmində təkcə kədər doğurmur, həm də insanı mənalı və şərəfli yaşamağa sövq edir:
Ömür gedir öz köçündə, nə vaxtsa dayanacaq,
Göz açdıq, gördük ki, zaman bizdən uzaqlaşacaq.
Qalan adımızdır, qalan əməlimiz, sözümüz,
Bir də bu göylər əmanəti olan təmiz ruhumuz.
Şeirdə ömür köçə, zaman isə bizdən uzaqlaşan bir məkana bənzədilir. Bu, dəyişməz ümumbəşəri duyğudur. Lakin şair bu kədərli həqiqətdən pozitiv bir nəticə çıxarır: ölümün qarşısında duran əbədi qüvvələr ad, əməl və sözdür. Bu üçlük – millilik, xeyirxahlıq və yaxşılıq dəyərləridir.
Şairin psixoloji şeirlərində daxili narahatlıq və həyatın ziddiyyətləri mühüm yer tutur. Onun "Götürmür" insanın kürəyinə bıçaq dəyməsi ("Bıçaq kürəyə yol tapır"), haramın çörəyə yol tapması kimi ictimai ağrılarla yanaşı, ruhun dözülməz qüruru poetikləşdirilir.
Rafiq Odayın "İntiharin savabi" adlı son dərəcə dramatik, psixoloji şeir isə vicdanını əzərək "zirvə"yə qalxmış insanlara xitab edir. Şair ironik bir şəkildə qeyd edir ki, belələri üçün hətta intihar da "ilk və son ən böyük savab" olar, çünki artıq mənəvi bitkinlik nöqtəsinə çatmışlar.
"Şələmin ağrısı canda" şeirində isə ömrün bir "ödənməmiş sələm" kimi təqdim edilməsi, şairin varoluşun ağırlığı altında əzilməsini ("Qarışqayam, fil adında Şələmin ağrısı canda") çox təsirli bir dillə oxucuya çatdırır.
Şairin bəzi şeirləri dərviş xarakteri daşıyır, Tanrıya yönəlik dualar, şikayətlər və ümidlər ehtiva edir. Sənətkarın "Səndən özgə kimim var ki..." şeiri təbii fəlakətlərin və haqsızlığın hökm sürdüyü bir dünyada Allaha müraciətdir. Şair duaların "dəllalların" əlindən çatmamasından gileylənir, lakin sonda qəti inamla deyir: "Səndən özgə kimimiz var ki?!" söyləyir.
Rafiq Odayın lirikası insanın mənəvi yükünü, varoluş ağrılarını və Tanrı ilə bəndə arasındakı mürəkkəb əlaqəni psixoloji gərginliklərlə təqdim edir. Bu şeirlər fərdin təklənməsi, haqsızlıq qarşısındakı acizliyi və ruhun əbədiyyətə can atmasını əks etdirir. Onun "Qoymadılar" şeirində fərdin ən sadə yaşamaq haqqından məhrum edildiyi bir şəraitdə, son təsəlli kimi "Ruhum göylər əmanəti" ifadəsi qeyd olunur ki, bu da kitabın adının fəlsəfi əsasını təşkil edir.
Şairin fəlsəfəsinin ən mühüm elementi isə yenə sonda təkrarlanan "Göylər əmanəti olan təmiz ruhumuz" ideyasıdır. Bu, maddi varlığın yox olmasından sonra da mənəvi varisin qaldığını vurğulayır. Bu isə, təmiz ruhun Vətənə, millətə xidmətdə və haqq-ədalətdə yansıdığı halda əbədiyyət qazana biləcəyi haqqında dərin bir fəlsəfi tezisdir. Kitabın bütün ideoloji və lirik parçaları bu əsas fəlsəfi ox üzərində birləşir.
Rafiq Odayın "Ruhum göylər əmanəti" kitabı müasir Azərbaycan ədəbiyyatında vətənpərvərlik, türkçülük və fəlsəfi dərinliklərin uğurlu sintezini təqdim edir. Müəllif, poetik dilin bütün imkanlarından istifadə edərək, həm milli zəfərimizin qüdrətini, həm ümumtürk birliyinin zəruriliyini, həm də insanın fani dünyadakı əbədi mənəvi missiyasını bədii-publisistik ustalıqla oxucuya çatdırır.
Bu şeirlər toplusu şairin lirik-psixoloji dərinliyini, vətənpərvərlik ruhunu və ictimai-siyasi həssaslığını əks etdirən çoxşaxəli bir əsərdir. 320 səhifəlik bu toplu müasir Azərbaycan ədəbiyyatında özünəməxsus yeri olan "Zəfər Kantatası", "Xarıbülbül" və "Tanrı əsgəridi türkün əsgəri" kimi sonetlər çələngləri ilə yanaşı, insanın daxili aləminin keşməkeşlərini tərənnüm edən fərdi şeirləri ehtiva edir.
Məlahət BABAYEVA,“TURAN” İnformasiya Mərkəzinin –
Turan.info.az saytının redaktoru,
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent,
AYB-nin, AJB-nin və Turan YB-nin üzvü,
Prezident Mükafatçısı,
“Abdulla Şaiq”, “Nəriman Nərimanov”,
“Mədəd Çobanov”, “Zirvə”, “Zəfər” və
“Qızıl qələm” mükafatları laureatı
ZiM.Az
.
Muəllif huquqları qorunur. Məlumatdan istifadə etdikdə istinad mutləqdir.
