ZƏRƏNGİZ MANSUROVA’DAN DESTAN TADINDA ŞİİRLER

Millî destanların üç merhâle geçirerek dünya sahnesine çıktığı bilinir. Milletin tamamını ilgilendiren bir olayın o milletin bir şair evladı tarafından şiire çekilmesi, ilk merhaledir. Bu şiirin halkın beyninde yer edip diller ezberi olması, hatta halkın zihin ve gönül süzgecinden geçmesi ikinci merhaleyi oluşturur. İlgili şiirlerin sonraki bir dönemde üstat bir şair tarafından kotarılarak milli bir destan yapılması üçüncü merhâledir. Tabii ki bu süreçte aslolan ilk merhaledir. Azerbaycan’ın kadın şairlerinden Zerengiz Mansurova’nın şiirlerinin ekserisi, Azerbaycan milli destanının bünyesinde yer alacak destanımsı şiirlerdir. Onun şiirleri sadece Azerbaycan veya Güney Azerbaycan halkının değil Türk halklarının milli şecaat ve hamaset ruhuna, azatlık ve istiklâl hasletine heyecan katmakta, Türk halklarının gönlüne tercüman olmaktadır. Ona destan şairi demek mümkündür. “Türk’əm Mən” adlı şiirinde bunun güçlü ifadesi görülmektedir:

Çoşan dəli seləm mən,
Açan təzə güləm mən,
Nəğməli könüləm mən,
Türk oğluyam, Türkəm mən,
Dünyalara görkəm mən!

Çanakkale Savaşı’nın “100. Yıl” dönümü için yazdığı poemanın son mısralarında Türk milletine olan millî muhabbetinin zirveye çıktığı görülür:

Bir Tanrı qüdrəti var,
Türk’üm, sənin adında!
Göstər yağı düşmənə,
Qüvvətini, gücünü.
Hər zaman al yamandan
Qisasını, öcünü!
Qazandın əbədilik,
Bir zəfər sədasını!
Ölməzlik dünyasında
Məğrurluq nidasını…
Yazdın tarixə qoydun!
Düşmənin gözün oydun!
Düşməninə hər zaman,
Ölüm olsun, ar olsun!
Tanrı Türkü qorusun!
Tanrı Türkə yar olsun!

Cumhuriyet redifli şiirinde bir Türk kadını olarak cumhuriyetin değerini ve faziletini idrak ettiğini göstermektedir:

Göy üzünə al qanımla yazdığım,
Cümhuriyyət-şəhidimin öz qanı.
Ana südü, Ata öyüdü kimi,
Cümhuriyyət- millətimin öz canı!

Şair, sadece bu kitaba aldığı şiirlerde 77 defa “Vətən” sözünü işletmiştir. Bu durum tabii ki onun vatan muhabbetinin bir göstergesidir.

Bu ucalan bayrağım,
Qəlbimə qürur məim!
Ana Vətən eşqiylə,
Ürəyim vurur mənim!

Mavi mənim göyümdür,
Al qanım hər şeyimdir,
Yaşıl-cənnət torpağım,
Uca sərvi boyumdur!

Vətən andı işməyim,
Varlığımdan keçməyim,
Şəhid yolu seçməyim,
Müqəddəs diləyimdir!

Zerengiz, “Hak Sesimdir Erdoğan” adlı 31 hanelik şiirini Türkiye’nin cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdogan ile Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyev’e ve onunla birlikte Türk savunma sanayiinde dost ve akraba milletleri hayran bırakıp büyük güçleri kıskandıran eserlere imza atan Selçuk Bayraktar’a hasretmiştir. Şiirin bir dörtlüğünde Türk oğlu Türklerin Azerbaycan Türklerinin yardımına ulaştığını, Türkün Cumhurbaşkanının (Erdoğan’ın) onlara manevi yardım yaptığını şükran ifadesi olarak Allah’a duyurur:
…
Türk oğlu Türk hayıma,
Gəlib çatdı, Allahım!
Türkün Prezidenti,
Oldu mənim pənahım!
Aynı şiirin bir başka dörtlüğünde Recep Tayyip Erdoğan’ın Azerbaycan Türklerinin dünyada hak sesi olduğunu ve haykıran nefesiyle onun bir deniz bir umman olduğunu söyler:
Haqq səsimdi dünyada,
Rəcəb Tayyib Ərdoğan!
Hayqıran nəfəsilə,
O bir dəniz, bir ümman!
…
Baykar Yönetim Kurulu Başkanı Selçuk Bayraktar’ın eseri olan “Bayraktar”ın Azerbaycan’ın sınırlarını bir can gibi dolaştığını ve ne kadar şer güç varsa onları saman çöpü gibi süpürüp attığını anlatır:
“Bayraqdar” gəzdi mənim,
Sərhəddimdə can kimi.
Şərə-şürə pisləri
Süpürdü saman kimi.

Şaire, diğer bir dörtlükte de selamının ve aşkının Ulu Türk’e ulaştırılmasını ve Türk’ün muhabbetinin de onların yurduna getirilmesini ister.

Salamımı, eşqimi,
Ulu Türkə yetirin!
Türkün məhəbbətini,
Yurdumuza gətirin!

Zerengiz, bir dörtlükte de çok önemli bir hususa vurgu yapar. Azarbaycan ile Türkiye’nin aynı soydan geldiklerini aynı ruhu taşıyan iki beden şeklinde “Bir millet iki devlet” olduklarını ve canın candan ayrı olamayacağını ifade eder.

Bir kökdən iki xalqıq,
İki ruhuq, bir bədən.
“Bir millət, iki dövlət”-
Candan ayrı deyil can.
...
Erdoğan ve Aliyev’in öz ülkülerini, meziyetlerini, ulu atalarına benzerliklerini sıralar:

Rəcəb Tayyib Ərdoğan,
Haqq zəfərə gedəndir!
Atillanın tarixdə,
Etdiyini edəndir!
…
İlham, Ərdoğan dedim!
Türklüyün iki oğlu!
Çağla dünya boyunca,
Bir nəhrin iki qolu!
…
Sən canınla, qanınla,
Vətəninə bağlısan!
Varsan, ulu tüksən sən,
Böyük Turan oğlusan!

* * *
Halkın gönül tercümanı olan her aydın vatan evladı gibi Zerengiz de Azerbaycan’ın aynı zamanda Türk dünyasının vatan derdini, el derdini mevzu etmekten hâli kalmamıştır. Türk yurtlarının hemen hepsinin ortak dertlerinden olan “bölünmüşlük meselesini” ima ve örtülü anlatmaya gerek duymadan şiirlerinde işlemiştir.
İki yüz yılı aşkın bir zamandır -1813 Gülistan ve 1828 Türkmençay antlaşmalarından beri Çar Rusyasının marifetiyle Aras Nehri sınır yapılarak Azerbaycan ikiye bölünmüştür. Ülkenin üçte biri Rusların ikisi de önce devletin başında olan Kaçar Türk hanedanına bırakılmıştır. 20. yüzyılın başlarında Bakü merkezli Azerbaycan Sovyetler Birliği hakimiyetine geçmiş, ondan birkaç yıl sonra da Tebriz merkezli Azerbaycan da İngilizlerin gayretiyle Kaçar Türk Hanedanından alınıp Farsların yönetimine verilmiştir. 20. yüzyılın son yıllarına gelindiğinde Bakü merkezli (Kuzey) Azerbaycan bağımsızlığını kazanarak kendi idarelerini kendi ellerine almıştır. Tebriz merkezli Güney Azerbaycan ise Kaşkay, Türkmen, Karapapak, Halaç gibi Türklerle birlikte kırk milyona yakın İran Türkü henüz bağımsızlıklarını kazanamamışlardır. Ana dilleriyle eğitim öğretim başta olmak üzere bütün siyasî ve kültürel haklarından mahrum olarak yaşamaktadırlar.
Zerengiz Mansurova, “Təbriz mənim olub, mənim olacaq!” adlı şiiriyle Türk Dünyasının en büyük dertlerinden olan bu meseleyi dünyaya duyurmaktadır:

Farsın ağasına ismarıcım var,
Təbriz mənim olub, mənim olacaq!
Eşitsin sözümü millətlər, xalqlar,
Təbriz mənim olub, mənim olacaq!
…
Gəlin duvaqlıdır ana Təbrizim,
Sirli-soraqlıdır ana Təbrizim,
Doğma elim-obam, bu yurdlar bizim,
Təbriz mənim olub, mənim olacaq!

Azerbaycan’ın bir diğer vatan derdi de Batı Azerbaycan - Zengezur, Gökçe ve Borçalı – bölgesidir. Tebriz merkezli Güney Azerbaycan gibi Gökçe merkezli Batı Azerbaycan da Moskova’nın azizliğine uğrayıp Gülistan, Türkmençay antlaşmalarından beri defalarca Rus ordularının ve onların güdümündeki Ermenilerin işgaline maruz kalıp bölgenin kadim sahipleri Türkler yurtlarından çıkarılıp İran’dan, Türkiye’den ve Rus ülkelerinden getirilen Ermenilere sunulmuştur. Başka bir sözle Çar Rusyasının Anadolu ile Türkistan arasında tampon bölge oluşturma siyasetinin gereği olarak İran coğrafyasından ve Türkiye’den yüz binlerce Ermeni getirerek Erivan, Gökçe, Ahılkelek, Ahıska bölgelerine yerleştirilmiştir.
Aynı zamanda İstanbul hükümetinden de Ahıska, Ahılkelek alınmıştır.
Tebriz de Ahıska da Gökçe de gerçek sahiplerine kavuşacağı günü beklemektedir.
Zerengiz Hanım, yavrusu yad ellerde kalan ana hassasiyetiyle Gökçe hasretini Bayrağımı çək başına! adlı şiirinde mevzu etmiştir.

Göydə uçan mələklərim,
Yerdə açan çiçəklərim,
İnanıram Tanrıma mən!
Güləcəkdir diləklərim!

Göyçə də mənim olacaq!
Düşmənə qənim olacaq!
Qoca tarix! Yol ver bizə!
Dalğalansın uca bayraq!

* * *
Zerengiz Mansurova’nın şiirlerinde özgünlük, estetik derinlik, sözlerin katmanlarına inmek, kafiye yapma rahatlığı ve duru, akıcı anlatım özellikleri dikkatleri celb etmektedir.

Şuşam adlı şiirinin şu dörtlükleri bunun tanıklarıdır.
Şuşam, sənə qonaq gəlim,
Arzum gözümdə qalmasın!
Həsrət gözlərim yol çəkir,
Bəs nisgilim azalmasın?

Gülünü şehli dərərəm,
Sinəmin üstə sərərəm,
Sevinc yaşları çilərəm,
Yollarında ”toz olmasın”!

“Bilmirəm” redifli şiirinde müdrik bir düşünür hassasiyetiyle hayatın akışını, devranın gidişini talihin yönlendirmesi olarak görüp müdahale edemediğinden yakınır.

Nurda da kədər varıymış?
Bir yazı-qədər varıymış?
Pünhan ölçülər varıymış?
Aşkar bildirə bilmirəm?
…
Ömür amanatdı, Tanrı,
Çox sirrli həyatdı, Tanrı,
Dünya nə büsatdı, Tanrı?
Qəfil dindirə bilmirəm?

Şair doğum yeri Qazax şehrini de şiirlerinde resim çizer gibi tasvir etmektedir:

Mən səni görəndə könlüm açılır,
Dağları əl-ələ tutuşan Qazax!
Gözümə Tanrının nuru saçılır,
Canımda qanımla uyuşan, Qazax!

Geniş sinəsində ceyran oylağı,
Meşəsi, çəməni, gülşəni, bağı,
Əzəldən şairlər, pirlər torpağı,
Hikmət dünyasına şərəf, şan, Qazax!

Süleyman Çelebî, “Mevlid”ine Allah’ın adıyla başlar ve her işe başlarken Allah’ın adının anılmasının vacip olduğunu ve Allah’ın adıyla başlanan işin asan olacağını bildirir. Şöyle der:

Allah adın zikredelim evvela,
Vacib oldur cümle işte her kula.
Allâh adın her kim ol evvel anâ,
Her işi âsan eder Allâh anâ

Zerengiz Mansurova da hayli uzun manzumesinde Mevlid’in Tevhid bölümü gibi hayatın çeşitli kesitlerini örnek göstererek açıklar.

Ya Allah…

Uşaqlıq dünyamdan
əbədi bir səs,
Gəlir qulağıma,
doğma, müqəddəs-
Ya Allah!
…
Bir ədib, bir qələm
Aldı əlinə,
Gözümün önündə,
Mən eşidəni
İlkin bu söz
Gəldi onun dilinə!-
Ya Allah!

Götürüb beynimdə, ürəyimdəki
Bir iki kəlməni yazsam kağıza,
Kağız da dolacaq,
göz də dolacaq,
Hər sözüm-bir tarix,
Yadda qalacaq!
Bilirəm, ilk sözüm
bu söz olacaq_
Ya Allah!

1992 yılında Azerbaycan toprakları işgal edildiğinde gönüllü olarak cepheye giden ve iki yıla yakın cephelerde dövüştükten sonra yanında bomba patlamış ve beyin travması geçineh ve eve döndükten bir müddet sonra şehid olan kız kardeşi Vefa Demircioğlu için yazdığı poema ve şiirleri “Vəfam Mənim” adlı kitabında toplamıştır. Ayrıca bu kitabında da Şehit kız kardeşi Vefa için “Yaşa Vəfa Dəmirçioğlu” adlı şiirine yar ayırmıştır. Şiirin iki dörtlüğü şöyle:

Adın dillərdə əzbərdi,
Yaşa, Vəfa Dəmirçioğlu!
Şöhrətin ellər gəzərdi,
Yaşa, Vəfa Dəmirçioğlu!

Gödək ömrün varaq, varaq!
Can kitabın soraq-soraq!
Köksündə üçrəngli bayraq,
Yaşa, Vəfa Dəmirçioğlu!

Zerengiz Hanım, Şehitlere ithaf ettiği ve Qələbə Köynəyi (Zafer Gömleği) diye adlandırdığı bu kitabında altı poemasına yer vermiştir. İlk sırada, 44 gün süren Karabağ Savaşı’nda çok büyük yararlıklar gösteren ve şehid olan General Polad Həşiov için yazdığı “Polad Poladım – Qalibim” poemasına yer vermiş:

44 günlük Zəfər
Çalındı, bilin!
Poladın qisası,
Alındı, bilin!

Durur başım üstə
Üçrəngli bayraq,
Alındı yadlardan,
Anamız torpaq!

Dalğalan bayrağım,
Uğurlar olsun!
Polad tək igidlər
Daim var olsun!

İkinci poeması Kazım Qara Bəkir Paşa poemasıdır. Doğunun fatihi olarak da anılan Kâzım Karabekir Paşa’nın Doğu Anadolu’yu Rus ve onun güdümündeki Ermenilerden kurtarmasını büyük bir maharetle şiire dökmüştür. Manzumeye şu mısralarla başlamıştır:

Türkün sərkərdəsi, igid komandan,
Dünyanın sərvəri, o igid aslan,
Mustafa Kamalın əmriylə haman,
Çatmış qardaşının dadına candan,
Türkün sevgisini türkə yetirmiş!
Özüylə qardaşlıq eşqi gətirmiş!

Üçüncü poemasını Azerbaycan’ın Halk Şairi Rəsul Rzayaya ithaf ettiği “Hər ömür bir nəğmə...” poemasıdır.
Dördüncü poeması Tənha Qayıq adını taşımaktadır ve Şaire Nurəngiz Günün’e ithaf etmiştir.
Beşinci poeması Çanakkale 100” adını taşımaktadır. Çanakkale Savaşı’nın 100. yıl dönümü için yazmıştır.
Altıncı poema “Ağlama dan üzü…” adlı poemasıdır. Genç yaşta ölen eşi için yazmıştır.

Hülasa olarak denilebilir ki Zerengiz Mansurova, halkının meselelerini seslendirmeyi, günün tarihi olaylarının destanını yazmayı ve halkın bağrından çıkan kahramanların şecaat ve kahramanlıklarını tarihe geçmeyi başarmıştır.

* * *

Prof. Dr. Ali KAFKASYALI

ZiM.Az

Turan.İnfo.Az


.